tự nhiên tới cái vô cùng, cái phi vật chất và cái đẹp. Những nhu cầu vật chất
gắn con người với mặt đất, nhưng chừng nào con người không còn bị giam
giữ nữa, khi đó tự nó lại vươn thẳng người lên.
Không chỉ số lượng những con người có khả năng quan tâm đến các công
trình của trí tuệ sẽ tăng lên nhiều, mà thị hiếu hưởng thụ món ăn tinh thần sẽ
dần dà đi xuống tới những ai trong xã hội quý tộc trị trước đây dường như
chẳng có cả thời giờ lẫn trình độ để lao vào công cuộc đó.
Khi không còn nữa các tài sản nhờ thừa kế mà có, khi không còn nữa các
đặc quyền giai cấp và các đặc quyền do nguồn gốc gia đình, và khi mỗi con
người chỉ có nguồn sức mạnh từ bản thân mình, rõ ràng là sự khác biệt chủ
yếu giữa sản nghiệp của con người chính là trí tuệ. Mọi thứ gì phục vụ cho
việc củng cố, mở rộng, tô vẽ cho trí tuệ rồi sẽ có giá rất cao.
Ngay cả đám đông quần chúng cũng phát hiện thấy tính hữu ích của trí
thức dưới một ánh sáng đặc biệt. Những ai không cảm nhận được những vẻ
hấp dẫn của tri thức cũng phải cuốn gói và lo tìm cách với tới tri thức.
Trong những thời kì dân chủ, sáng láng và tự do, chẳng có gì tách con
người khỏi vị trí của nó và cũng chẳng có gì giữ nó mãi lại vị trí đó; con
người lên voi xuống chó nhanh chóng lạ thường. Tất cả các giai tầng không
ngừng nhìn thấy nhau một cách rõ ràng, vì họ đều khá gần gụi nhau. Các
giai tầng giao tiếp với nhau và hàng ngày hoà trộn vào nhau, bắt chước nhau
và ganh đua với nhau. Điều đó gợi ra cho con người vô vàn ý tưởng, khái
niệm, ước vọng mà trước đây chẳng sao có nổi một khi địa vị thì cố định và
xã hội thì bất biến. Với những con người như thế, kẻ hầu hạ người khác
cũng không bao giờ thấy mình hoàn toàn xa lạ với các thú vui và công việc
của ông chủ, kẻ nghèo với thú vui và công việc của người giàu. Con người
của ruộng đồng cố sức cho mình giống con người thành thị, người hàng tỉnh
giống với kẻ ở trung tâm.
Vậy là, chẳng có một ai để cho mình dễ dàng bị đẩy vào cảnh chỉ còn biết
những chuyện vật chất đời thường và ngay cả một anh thợ thủ công đơn giản
cũng thỉnh thoảng hau háu và kín đáo nhìn ngó vào cái thế giới trí tuệ cao
ngất bên trên. Chỉ trong những con người thời quý tộc trị thì mới có thói đọc
