sách theo cùng một tinh thần và cùng một phương pháp; song số lượng
người đọc sách sẽ mở rộng không ngừng và cuối cùng đó là toàn thể các
công dân.
Lúc mà đám đông bắt đầu quan tâm đến những công trình lao động tinh
thần, họ tìm ra vô vàn cách đạt tới vinh quang, sức mạnh hoặc giàu sang, đó
là tìm cách nổi trội lên giữa những con người như mình. Cái tham vọng lúc
nào cũng thường trực do sự bình đẳng tạo ra khiến con người tách khỏi đám
đông và tách khỏi những con người riêng rẽ khác. Có vô vàn những con
người chăm lo vào công việc cày xới khoa học, văn chương và nghệ thuật.
Trong thế giới tinh thần xuất hiện một quang cảnh hoạt động diệu kì; mỗi
con người tìm cách từ đó mở ra một con đường và tìm cách lôi kéo công
chúng theo mình. Khi đó cũng diễn ra một điều gì đó tương tự như đã diễn
ra trong đời sống chính trị ở Hoa Kì. Các tác phẩm lắm khi không hoàn hảo,
nhưng lại rất nhiều tác phẩm. Và cho dù những nỗ lực cá nhân thường đem
lại kết quả rất nhỏ bé, song thành tựu chung thì bao giờ cũng rất to lớn.
Như vậy, nói rằng con người sống trong thời đại dân chủ có xu thế tự
nhiên là dửng dưng với khoa học, văn chương và nghệ thuật là không đúng
hẳn. Có điều, ta phải thừa nhận là, họ làm công việc đó theo cách riêng, và
về mặt này, họ đem theo cả những phẩm chất và những khiếm khuyết cũng
chỉ của riêng họ mà thôi.
