sai lệch hoàn toàn cái giá trị sử dụng vẫn gán cho đồ vật ấy. Khi chỉ có
những người giàu mới có đồng hồ, thì đồng hồ chiếc nào cũng tuyệt trần
đời. Rồi người ta chỉ làm ra những đồng hồ loại tồi thôi, nhưng tất cả mọi
người ai ai cũng có đồng hồ. Vậy là nền dân trị không chỉ có xu hướng dẫn
dắt đầu óc con người tới các nghệ thuật ích dụng, nó còn đẩy người nghệ
nhân đến chỗ làm ra thật nhanh rất nhiều đồ vật không hoàn thiện và nó
khiến cho người tiêu dùng tự bằng lòng với những thức đó.
Không phải là tại vì trong các nền dân trị nghệ thuật trở nên kém cỏi, khi
cần thiết thì nó vẫn làm ra được những sản phẩm diệu kì. Đôi khi vẫn có
chuyện như thế khi bắt gặp những người khách mua hàng đồng ý chỉ trả cho
thời giờ và công sức bỏ ra. Trong cuộc đấu tranh này của toàn thể các nền
công nghệ, giữa cuộc cạnh tranh bao la và những thử nghiệm vô kể đó, xuất
hiện những người thợ cực giỏi, thâm nhập vào được tận kiệt cùng những
giới hạn nghề nghiệp của mình. Nhưng những người thợ này hiếm khi có cơ
hội bộc lộ tài khéo của mình: họ cẩn thận giữ sức; họ cố tình và tài tình làm
ra hàng hoá ở trình độ tồi không cần giấu diếm, và dù có khả năng đi xa hơn
mục tiêu đã định, nó vẫn chỉ nhắm tới cái đích đạt được thì thôi. Trong các
nền quý tộc trị thì không như vậy, người thợ bao giờ cũng thể hiện mọi thứ
gì họ có và khi họ dừng lại thì có nghĩa là họ đã “hết vở”.
Khi tôi đến một xứ sở và thấy nghệ thuật ở đó cho ra đời một số sản phẩm
tuyệt diệu, điều đó không cho tôi biết gì hết về trạng thái xã hội và thể chế
chính trị của đất nước này. Nhưng khi tôi thấy các sản phẩm nghệ thuật nhìn
chung đều không hoàn thiện, số lượng lại nhiều và giá bán thì rẻ, thì tôi biết
rằng ở cái quốc gia đang diễn ra những chuyện như thế các đặc quyền đang
bị yếu thế đi, và các tầng lớp người bắt đầu hoà trộn vào nhau để rồi sẽ nhập
hẳn vào nhau.
Những nghệ nhân sống trong những thời kì dân chủ không chỉ tìm cách để
tất cả mọi công dân đều có các sản phẩm ích dụng, họ còn nỗ lực đem lại
cho tất cả những sản phẩm họ làm ra có được những phẩm chất rất cao mà
chúng không có.
