CHƯƠNG XIX
VÀI NHẬN XÉT VỀ NỀN SÂN KHẤU CỦA CÁC QUỐC
GIA DÂN CHỦ
Khi những thay đổi cách mạng đối với trạng thái xã hội và chính trị một
quốc gia quý tộc trị bắt đầu thể hiện ra trong văn chương, thì nói chung nó
diễn ra trước hết trong lĩnh vực sân khấu, và cũng ở địa hạt này nó mới luôn
luôn được mọi người nhìn thấy rõ.
Khán giả một tác phẩm kịch nghệ nói chung đều bất ngờ bị “đánh úp” bởi
cái ấn tượng được gợi ra. Anh ta không có thời giờ tự vấn kí ức mình, cũng
chẳng có điều kiện tham khảo ý kiến những người có tài năng. Anh ta chẳng
hề nghĩ tới việc đấu tranh với những bản năng văn chương mới mẻ bắt đầu
biểu hiện trong con người mình. Anh ta chịu nhường bước chúng trước khi
nhận diện được chúng.
Các tác giả chẳng lâu la gì mà không nhận thấy xu hướng thị hiếu kín đáo
đó của công chúng. Họ xoay các tác phẩm của mình theo hướng đó. Và các
tác phẩm sân khấu, sau khi đã phục vụ cho việc làm lộ diện cuộc cách mạng
văn học đang chuẩn bị bùng nổ, thì cũng hoàn tất nốt cuộc cách mạng ấy.
Nếu bạn muốn phán xét sẵn một nền văn học của một dân tộc đang chuyển
biến sang thể chế dân chủ, thì xin bạn hãy nghiên cứu nền sân khấu của quốc
gia đó.
Vả chăng, ngay trong bản thân các quốc gia quý tộc trị sân khấu cũng là
bộ phận dân chủ nhất của nền văn học. Không có thú vui văn chương nào
gần với tầm tay đám đông hơn là những thú vui trước sàn diễn. Chẳng cần
học hành nghiên cứu gì cũng cảm nhận được tác phẩm sân khấu. Sân khấu
chiếm lĩnh con người giữa lúc họ vô vàn công kia việc nọ và đầu óc thì còn
