thị hiếu của con người, thì cái thứ nhất (bình đẳng – ND) đã đi vào thói
quen, đã chiếm lĩnh lấy tập tục và đã có tác dụng đặc biệt trong từng chi tiết
nhỏ nhặt của đời sống. Làm sao mà chúng ta lại còn phải ngạc nhiên khi
thấy con người thời nay thích bình đẳng hơn là thích tự do?
Tôi cho rằng những người dân chủ mang trong lòng mình một sự thích
thú tự nhiên với quyền tự do. Thả ra cho họ, thì họ tìm tự do, họ yêu quý tự
do, và họ đau đớn nhìn thấy tự do bị tước đoạt. Nhưng với quyền bình đẳng
thì họ có một đam mê nồng nhiệt, không bao giờ thấy thoả mãn, kéo dài
vĩnh viễn, không gì thắng nổi. Họ muốn có quyền bình đẳng bên trong
quyền tự do, và nếu không đạt được điều đó, thì dù sống trong cảnh nô lệ họ
vẫn mong muốn có được sự bình đẳng. Họ sẽ chịu đựng cảnh nghèo khốn,
cảnh nô dịch, cảnh man rợ, nhưng họ sẽ không chịu đựng nền quý tộc trị
nữa.
Đây là chân lí cho mọi thời kì, nhất là trong thời đại chúng ta đang sống.
Mọi con người và mọi quyền lực nào định chống lại cái thế lực không gì
cưỡng lại nổi đó thì đều sẽ bị nó lật nhào và tiêu diệt. Giờ đây, tự do không
thể xác lập nổi nếu thiếu sự trụ đỡ của bình đẳng, và bản thân nền chuyên
chế cũng không còn có thể yên vị nếu thiếu sự bình đẳng.
