Ta chẳng thể nào bắt gặp những con người thiển cận và nhẹ dạ đến nỗi
không nhận ra rằng, sự tự do về chính trị ở những dạng thái quá, có làm
phương hại đến sự yên tĩnh, đến di sản tổ tiên để lại, đến cuộc sống của
những cá nhân nào đó. Thế nhưng cũng lại vẫn có những con người nghiêm
chỉnh và sáng suốt nhận thấy được rằng bình đẳng cũng chứa đựng những
nguy cơ đe doạ chúng ta, song thông thường là những người đó lại tránh
không chỉ ra những nguy cơ đó. Họ biết rằng những đau khổ mà họ e ngại
vẫn còn ở xa, và họ tự an ủi rằng những nguy cơ của bình đẳng chỉ đe doạ
các thế hệ tương lai, chẳng dính dáng gì đến thế hệ hiện thời cả. Những điều
tệ hại do tự do mang tới đôi khi có tính chất tức thời, và tất cả mọi người
đều nhìn thấy hoặc ít nhiều cảm nhận được. Còn những điều tệ hại do sự
bình đẳng cực đoan có thể tạo ra chỉ hiển hiện dần dần; chúng len lỏi từng
bước một vào sâu trong xã hội; con người chỉ nhìn thấy những nguy cơ này
thấp thoáng phía xa xa, và đến lúc chúng trở nên cuồng bạo thì thói quen đã
khiến cho con người không còn cảm nhận là chúng có tồn tại.
Những điều tốt đẹp mà tự do đem lại chỉ hiển hiện dần dần, và chối bỏ
nguyên nhân sinh ra chúng là điều thật dễ dàng.
Còn ngay trong hiện tại cũng có thể cảm nhận được những ưu thế do sự
bình đẳng đem lại và mỗi ngày đều thấy những ưu thế ấy có nguồn gốc sâu
xa từ sự bình đẳng ấy.
Thỉnh thoảng sự tự do chính trị có đem lại cho một bộ phận công dân
những khoái cảm cao đẹp.
Còn sự bình đẳng thì ngày ngày đem lại vô vàn khoái cảm cho mỗi con
người. Bất cứ khi nào con người cũng cảm nhận được những nét hấp dẫn
của sự bình đẳng, chúng nằm trong tầm tay mọi người; những tấm lòng cao
thượng nhất cũng không vô cảm với chúng, và những tâm hồn thô kệch nhất
thì cũng lấy đó làm lạc thú cho mình. Lòng đam mê nảy sinh từ sự bình đẳng
như vậy vừa mãnh liệt lại vừa phổ biến.
Con người không thể hưởng thụ quyền tự do chính trị mà không phải mua
nó bằng đôi ba điều hi sinh, và con người cũng chỉ có được quyền tự do ấy
bằng vô vàn nỗ lực. Nhưng những lạc thú do quyền bình đẳng mang lại thì
