Hiển nhiên là những nghĩa vụ tương hỗ đó không sinh ra từ những quyền
tự nhiên của con người, mà là từ cái quyền về chính trị, là thứ gì xã hội có
được do chính nó tạo ra, nhiều hơn là do nhân loại đơn thương độc mã tạo ra
hộ. Người ta không trông đợi nhận được sự trợ giúp từ kẻ khác với tư cách
là con người, mà là nhận từ ông lãnh chúa hoặc từ vị quân vương. Các thiết
chế phong kiến rất nhạy cảm trước những nỗi đau của một số cá nhân nào
đó, chẳng hề nhạy cảm trước những khốn cùng của loài người. Chúng đem
lại một sự khoan dung cho các tập tục chứ không làm cho tập tục nhẹ nhàng
dễ chịu đi, và mặc dù chúng vẫn gợi ra cho con người những hi sinh to lớn,
song vẫn chẳng làm nảy sinh ra những thiện cảm chân tình. Bởi vì chỉ có
thiện cảm thực sự giữa những con người như nhau mà thôi. Thế mà, trong
các xã hội quý tộc trị, con người chỉ thấy những ai trong cùng giai tầng mới
là giống với mình.
Khi tất cả những nhà viết biên niên sử thời Trung cổ, những con người do
nguồn gốc ra đời hoặc do thói quen đều thuộc về tầng lớp quý tộc, khi họ kể
về kết cục bi thương của một nhà quý tộc, họ nói ra được những nỗi đau vô
cùng tận; trong khi cũng chính những người ấy lại kể lể liền một hơi và
chẳng mảy may xúc cảm về sự tàn sát và những ngục hình đối với quần
chúng nhân dân.
Đó không phải là vì những người viết sử sách đó có một mối thù hận quen
nếp và một sự khinh bỉ có hệ thống đối với nhân dân. Cuộc chiến tranh giữa
các tầng lớp khác nhau trong một nhà nước vẫn là cuộc chiến chưa tuyên bố.
Những người viết sử sách đó tuân theo một bản năng hơn là một đam mê.
Và do chỗ họ chẳng khi nào có nổi một ý niệm rõ nét về những nỗi đau của
người nghèo, nên họ cũng quan tâm yếu ớt đến thân phận người nghèo.
Đối với những con người trong hàng ngũ “nhân dân” thì cũng xảy ra
chuyện tương tự vào lúc mối liên hệ phong kiến vừa mới bị đứt gãy. Trong
những thời kì từng chứng kiến biết bao cảnh xả thân hào hùng đó của những
thần dân cho các quân vương, thì cũng chứng kiến những điều tàn ác không
thể tưởng tượng nổi thỉnh thoảng lại diễn ra mà tác giả là những người ở
tầng lớp bên dưới đối với những người ở tầng lớp trên.
