đó chỉ mới là cảm tưởng ban đầu. Đi sâu tìm hiểu, ta càng ngạc nhiên về tầm
nhìn xa của ông. Có thể nói, với Tocqueville, việc nghiên cứu và trầm tư về
nền dân trị đã thực sự bước vào một giai đoạn mới. Trong bối cảnh rối ren
và hoang mang của châu Âu đương thời, ông đề ra một luận điểm dũng cảm:
“Les jeux sont faits” (Ván bài đã ngã ngũ), thắng lợi của nền dân trị là
không có gì có thể ngăn cản được và sớm muộn sẽ là chung quyết và bất khả
vãn hồi. Vấn đề còn lại là phải tìm hiểu, phân tích, suy tưởng và dự báo về
mọi khía cạnh tích cực lẫn tiêu cực của nó. Nhận thức ấy là kết quả thu
hoạch được sau chuyến “du khảo” của ông ở Mĩ, được ông tổng kết trong
tác phẩm đầu tay này, một tác phẩm đã nâng ông lên hàng ngũ các nhà kinh
điển của khoa chính trị học.
2. Sau một thời gian hầu như bị lãng quên ở nửa đầu thế kỉ XX, tư tưởng
của Tocqueville chứng kiến sự hồi sinh từ sau Thế chiến II, nhất là ở Mĩ, rồi
ở Pháp, Đức và nhiều quốc gia khác. Đặc biệt, với biến động lớn ở thập niên
cuối thế kỉ XX, sự “lạc quan” dễ dãi của không ít người về “sự kết thúc của
lịch sử” (Francis Fukuyama) trước làn sóng dân chủ hoá, xây dựng nhà nước
pháp quyền và cơ chế kinh tế thị trường đã dần dần nhường chỗ cho sự tỉnh
táo và thận trọng. Các thách thức và khủng hoảng đa dạng hiện nay trên thế
giới đang làm dịu lại những kì vọng quá cao đối với nền dân trị; và mặc dù
không có lựa chọn nào khác, mọi người đều thấy không có lí do gì cho một
sự bồng bột và tự mãn. Câu nói nổi tiếng của cựu thủ tướng Anh Churchill
rằng nền dân trị là “hình thức nhà nước tồi nhất… nếu không kể mọi hình
thức khác!” (Democracy is the worst form of government, except for all the
others!) đã được Tocqueville dự báo từ hơn một trăm rưỡi năm trước!
Chàng công tử quý tộc Tocqueville đã phát hiện ra rằng: nền dân trị là
hình thức xã hội (état social) duy nhất khả hữu của thời hiện đại. Nếu các
nhà tư tưởng thế kỉ XVIII còn xem nền dân trị là một hình thức cai trị bên
cạnh các hình thức khác hoặc như một hoài niệm về nền dân trị cổ đại, thì
Tocqueville hiểu nền dân trị trước hết là một hiện tượng xã hội phổ biến.
Đặc điểm khu biệt của xã hội dân chủ là sự bình đẳng của những điều kiện
(égalité des conditions). Ông hiểu đó là một tiến trình bảo đảm cương vị
