nhau, thì tất cả đều yếu kém. Tự nhiên quyền lực xã hội ở các quốc gia dân
chủ trở nên mạnh hơn ở bất kì nơi đâu. Những quốc gia này khi họ cảm thấy
cần huy động toàn bộ dân số mạnh khoẻ vào lính thì đồng thời cũng có khả
năng thực hiện quyết định ấy: điều đó khiến cho, trong những thời đại bình
đẳng bình quyền, quân đội gia tăng tương ứng với việc tắt dần tinh thần
quân sự. Cũng trong các thời kì đó, có cùng một nguyên nhân làm thay đổi
cung cách tiến hành chiến tranh.
Trong tác phẩm Quân vương, Machiavel
được một quốc gia mà người đứng đầu là một quân vương và bên dưới là
những người mang vương tước, so với một quốc gia đứng đầu là một quân
vương và bên dưới là những kẻ nô lệ”. Để chẳng xúc phạm ai hết, chúng ta
không nói đến nô lệ, mà nói đến những viên chức công vụ, và chúng ta sẽ có
một chân lí to đùng, áp dụng khá tốt cho vấn đề đang xét.
Một quốc gia quý tộc trị to lớn rất khó đi chinh phục các quốc gia lân
bang và cũng khó mà bị các quốc gia lân bang kia chinh phục. Nước lớn này
khó mà chinh phục được những nước kia, vì nó không sao có thể tập hợp đủ
sức mạnh và duy trì lực lượng liên kết với nhau. Và nó cũng không thể bị
chinh phục, vì kẻ thù sẽ bắt gặp khắp nơi những ổ đề kháng ngăn chặn họ
lại. Tôi muốn so sánh chiến tranh ở một đất nước quý tộc trị với cuộc chiến
tranh ở một xứ sở nhiều núi non: những kẻ thất trận luôn luôn tìm được cơ
hội liên minh với nhau để lập ra những vị trí chiến đấu mới và cố thủ ở đó.
Điều trái ngược lại xảy ra hệt như vậy tại các quốc gia dân chủ.
Các quốc gia này dễ dàng đưa toàn bộ quân lực có trong tay ra chiến
trường, và một khi cái quốc gia đó giàu và đông dân, thật dễ dàng để cho nó
trở thành kẻ chiếm đất; thế nhưng, cũng cái quốc gia giàu có và đông dân
kia mà lại bị thua trận và quân địch vào được lãnh thổ của nó, khi ấy nó sẽ
chẳng còn bao nhiêu nguồn lực, và nếu bên địch lại vào được tận thủ đô, thế
là quốc gia ấy hoàn toàn … . Điều này thật dễ hiểu: mỗi công dân vốn dĩ rất
cô lập và rất yếu kém, không một ai đủ sức tự bảo vệ mình và cũng chẳng
thể nào tiếp tay hỗ trợ người khác. Trong một quốc gia dân chủ, chỉ có Nhà
nước là kẻ mạnh thôi; thế mà sức mạnh quân sự của Nhà nước đã suy yếu do
