quan thị chính phải chăm nom sao cho phụ huynh phải gửi con đi học. Họ có
quyền tuyên phạt những bậc cha mẹ nào từ chối cho con đi học. Và nếu cha
mẹ tiếp tục từ chối thì xã hội sẽ thay thế cha mẹ giành lấy những con em kia
và tước đoạt quyền làm cha của những ông bố có cái quyền do thiên nhiên
trao cho nhưng lại hoàn toàn không biết cách dùng quyền đó
. Bạn đọc
hẳn là đã chú ý đến lời nói đầu của những luật lệ đó: ở nước Mĩ, tôn giáo
dẫn con người tới ánh sáng, và sự tôn trọng và thực thi các luật trời ban là
điều dẫn dắt con người đến tự do.
Sau khi chúng ta đã lướt nhanh qua xã hội Mĩ năm 1650, chúng ta xem
xét lại tình trạng châu Âu và nhất là tình trạng cả lục địa khoảng cùng giai
đoạn đó, ta sẽ thấy kinh ngạc quá chừng: trên lục địa châu Âu, hồi bắt đầu
thế kỉ XVII, khắp nơi nơi trên những hoang tàn của nền tự do cho thiểu số
chính giới và quân chủ thời Trung thế kỉ, là sự chiến thắng của nền quân chủ
chuyên chế. Trong lòng cái châu Âu sáng láng và lắm chữ nghĩa đó, có thể
là chưa từng khi nào ý tưởng về các quyền lại bị hoàn toàn tảng lờ đi đến
thế; chưa từng khi nào các dân tộc lại ít được sống đời sống chính trị đến
thế; chưa từng khi nào cái ý tưởng về nền tự do chân chính lại ít được quan
tâm đến thế. Ấy vậy mà, cũng những nguyên lí bị các quốc gia châu Âu tảng
lờ hoặc khinh rẻ ấy lại được tuyên ngôn trong các hoang mạc Tân thế giới và
trở thành biểu trưng tương lai của một dân tộc vĩ đại. Những lí thuyết táo
bạo nhất của tư tưởng loài người được diễn ra trong thực tiễn ở cái xã hội có
vẻ ngoài khiêm nhường đến thế, nơi chẳng một chính khách nào thèm ngó
ngàng đến. Bị buộc phải sống trong cái bản tính độc đáo của mình, trí tưởng
tượng của con người ở đó đã ngẫu hứng tìm ra một nền lập pháp chưa từng
có. Trong lòng của cái nền dân trị vô danh tiểu tốt ấy, nơi chưa từng sinh sôi
ra tướng lĩnh nào, chẳng có triết gia nào, chẳng có đại văn hào nào, lại có
một con người đủ sức đứng lên trước một dân tộc tự do và trước sự cổ vái
của tất cả mọi người, để đưa ra cái định nghĩa tuyệt đẹp này về Tự do:
“Chúng ta chớ nên nhầm lẫn về những gì ta phải hiểu về nội dung khái
niệm độc lập của mình. Thực vậy, có một thứ tự do thối nát theo cách dùng
khái niệm của lũ động vật cũng như của con người, nội dung là muốn làm gì
