thoát khỏi già bệnh và chết. Nhận thức này khiến Ngài phát triển ý nghĩ lìa
bỏ dục lạc, tìm chân lý bằng con đường từ bỏ trần tục Ðiều đáng chú ý là
việc từ bỏ trần tục của Thái Tử Tất Ðạt Ða không phải là một cuộc từ bỏ vì
thất vọng. Ngài sống rất hạnh phúc, nhưng Ngài đã trông thấy sự khổ đau
trong đời sống, và thấy rằng dù thú vui có vui đến một mức độ nào đi nữa,
con người vẫn không tránh khỏi các khổ đau trên. Nhận định như vậy, Ngài
đã từ bỏ đời sống gia đình, tìm giác ngộ để cứu độ chúng sinh.
Kế đó hãy nhìn vào phẩm tính của tâm từ ái. Nơi đây chúng ta cũng
thấy những đức tính này xuất hiện ngay từ khi Ðức Phật còn nhỏ tuổi. Một
thí dụ điển hình đáng chú ý nhất là giai thoại con thiên nga bị thương.
Chuyện kể lại là Ngài cùng người em họ là Ðề Bà Ðạt Ða đang dạo chơi
trong vườn bao quanh hoàng thành thì Ðề Bà Ðạt Ða dùng cung tên bắn
một con thiên nga. Cả hai đều chạy đến chổ con thiên nga rơi xuống, nhưng
Thái Tử Tất Ðạt Ða chạy nhanh hơn nên đã tới chổ con thiên nga trước.
Ôm con thiên nga trong tay, Ngài trìu mến nó khiến Ðề Bà Ðạt Ða phản
ứng, và nhất định cho rằng con chim là của ông ta vì chính ông là người đã
bắn con chim. Hai cậu bộ này đem việc này đến nhờ một nhà hiền triết
phân xử, và vị này quyết định người có quyền giữ con chim là người săn
sóc nó chứ không phải là người giết nó. Nơi đây chúng ta thấy thí dụ điển
hình về thái độ và lòng từ bi của Ðức Phật đã phát hiện qua sự nhận định
bản chất của cuộc đời là khổ đau.
Rồi sau khi giác ngộ, Ðức Phật không ngừng thể hiện phẩm hạnh này
chẳng hạn trong một giai thoại nổi tiếng khi Ngài săn sóc Tissa, một người
bệnh mà tất cả mọi người trong Tăng Ðoàn đều lánh xa.
Chúng ta xét đến trí tuệ, phẩm hạnh thứ ba nói trên. Trí tuệ là điều
quan trọng nhất trong ba phẩm hạnh bởi vì trí tuệ mở cửa đến giác ngộ. Trí
tuệ nhổ tận gốc rễ vô minh là nguyên nhân cơ bản của khổ đau. Người ta
nói rằng nếu chúng ta có cắt hết cònh và thân một cây, nhưng không nhổ
hết rễ thì cây đó sẽ lại mọc lên nữa. Cũng như vậy, ta có thể loại trừ tham
dục qua sự từ bỏ thế tục, nhưng không loại trừ vô minh, tham và sân vẫn có
thể xẩy ra nữa.
