qua năm uẩn.
Trước hết chúng ta xét Sắc uẩn. Sắc tương ứng với cái mà chúng ta gọi
là vật chất hay yếu tố vật chất. Nó không những là xác thân của chúng ta,
mà là tất cả những vật chất chung quanh chúng ta như đất, biển, cây cối,
nhà cửa, vân vân... Ðặc biệt Sắc uẩn gồm năm giác quan và năm đối tượng
tương ứng. Năm giác quan đó là mắt và đối tượng nhìn thấy, tai và tiếng
động, mũi và hương, lưỡi và vị, và thân và đối tượng xúc chạm..
Nhưng những yếu tố vật chất tự nó không đủ tạo sự nhận biết. Sự tiếp
xúc đơn giản giữa con mắt và đối tượng nhìn thấy, hay giữa tai và tiếng
động không thể đem kết quả nhận biết mà không có Thức (Vijnana). Con
mắt có thể kết hợp với đối tượng vô hạn định không tạo nên sự nhận biết.
Tai cũng vậy, tiếp xúc với tiếng động vô hạn định không tạo nên sự nhận
biết. Chỉ khi nào ý thức, năm giác quan, và năm đối tượng của nó cùng hiện
diện mới tạo nên sự nhận biết. Nói một cách khác, khi mắt, đối tượng của
mắt, và ý thức cùng hoạt động thì sự nhận biết về đối tượng của mắt mới
tạo nên được Cho nên ý thức là một yếu tố cần thiết trong việc tạo nên sự
nhận biết.
Trước khi chúng ta đi xét đến yếu tố tinh thần của ý thức nội tâm,
chúng tôi muốn nói sơ qua về sự hiện hữu một giác quan và đối tượng của
nó, đó là thức thứ sáu hay tâm. Gíác quan này thêm vào năm giác quan đã
biết: mắt, tai, mủi, lưỡi và da. Cũng như năm giác quan đều có đối tượng
vật chất tương ứng, tâm có đối tượng của nó là ý nghĩ hay Pháp trần. Cũng
như trường hợp của năm giác quan vật chất, thức phải có mặt để phối hợp
tâm và đối tượng để tạo nên sự nhận biết.
Chúng ta hãy xét những yếu tố tinh thần của ý thức nội tâm để xem ý
thức biến đổi sự nhận biết của những yếu tố vật chất thành sự nhận biết của
những yếu tố tinh thần ra sao. Trước hết, chúng ta phải nhớ rằng ý thức
không chỉ là sự nhận biết, sự nhạy cảm trước đối tượng. Ví dụ khi những
yếu tố vật chất như mắt và một đối tượng thấy được tiếp xúc với nhau, và
khi ý thức cũng liên kết với những yếu tố vật chất này, ý thức về thị giác
nẩy sinh. Ðó chỉ là sự nhận biết về một đối tượng thấy được, không phải là
ý thức nội tâm; và ý thức này được tạo ra do sự hoạt động của ba yếu tố
