Uẩn cùng những đáp ứng của chúng tạo những hậu quả luân lý trong ý
nghĩa thiện, hay bất thiện hay trung tính.
Bây giờ chúng ta nhận thấy việc phối hợp giữa những yếu tố vật chất
và tinh thần tạo nên sự hình thành ý thức nội tâm. Muốn rõ hơn, chúng ta
hãy lấy vài thí dụ cụ thể. Ví dụ sau buổi giảng hôm nay quý vị sẽ đi tản bộ
trong vườn. Khi quý vị đi bộ trong vườn, mắt của quý vị sẽ tiếp xúc với
một vật thấy rõ. Khi quý vị chú ý vật đó, thức của quý vị biết đối tượng
nhìn thấy nhưng chưa quyết định. Tưởng uẩn sẽ nhận diện vật nhìn thấy là
một con rắn. Quý vị phản ứng trước vật này bằng Thọ uẩn là cảm nghĩ
không thích hay sợ hãi. Rồi quý vị sẽ phản ứng trước đối tượng này bằng
sự tâm hành hay Hành uẩn nghĩa là chạy trốn hay lượm một hòn đá. Trong
tất cả hoạt động hàng ngày của chúng ta, chúng ta thấy năm uẩn này cùng
nhau hoạt động như thế nào để hình thành ý thức nội tâm. Ví dụ ngay lúc
ấy có sự tiếp xúc giữa hai uẩn: âm thanh của giọng nói của tôi và tai của
quý vị. Thức của quý vị nhận biết âm thanh của giọng nói của tôi. Tưởng
uẩn nhận diện từng lời nói của tôi. Thọ uẩn đáp ứng với cảm nhận như
thích, không thích hay dửng dưng. Tâm hành hay Hành uẩn đáp ứng với
phản ứng điều kiện hóa như ngồi chăm chú, mê mộng hay ngáp. Chúng ta
có thể phân tách ý thức nội tâm của chúng ta qua năm uẩn.
Có một điểm cần phải nhớ về tính chất của năm uẩn là mỗi uẩn và cả
năm uẩn đều ở trong trạng thái thay đổi không ngừng. Những yếu tố cấu
tạo Sắc uẩn vô thường và đều ở trong trạng thái luôn luôn thay đổi. Chúng
ta đã thảo luận điều này trong bài trước như thân sẽ già, yếu, bệnh tật, vân
vân... Mọi vật chung quanh ta cũng vô thường, và thay đổi không ngừng.
Cảm nghĩ của chúng ta cũng luôn luôn thay đổi. Hôm nay chúng ta vui vẻ
trong một hoàn cảnh nào đó. Ngày mai, chúng ta lại bực mình với hoàn
cảnh đó. Hôm nay chúng ta nhận thức một vật một cách đặc biệt. Sau đó,
trong những hoàn cảnh khác biệt, cảm nhận của chúng ta thay đổi. Trong
lúc tranh tối tranh sáng chúng ta thấy sợi dây là con rắn. Khi ánh sáng của
ngọn đuốc rãi vào nó, chúng ta nhận ra là sợi dây.
Cho nên, Thọ của chúng ta và các đối tượng nhận thức của chúng ta
luôn luôn thay đổi và vô thường. Cho nên, Hành uẩn cũng vô thường và
