Hang Thanh Hoá và di tích của ông Từ Đạo Hạnh
Như trên đã trình bày, ông Từ Đạo Hạnh trước khi thác sinh, vào một
hang núi Sài Sơn để hóa, và hang đó nay mang tên là hang Thánh Hóa.
Hang này ở lưng chừng núi, trên một địa điểm chênh vênh.
Muốn tới hang Thánh Hoá phải leo một con đường ngoắt ngoéo, trên
những hòn đá cheo leo, giữa những đám cây cỏ um tùm. Qua con đường
này, tới một ngôi chùa nhỏ, chùa Đinh Sơn. Chùa Đinh Sơn nhỏ nhưng
rất đẹp và mát mẻ. Trong chùa, lẽ tất nhiên thờ Phật, nhưng lại có thờ
vọng cả ông Từ Đạo Hạnh.
Qua khỏi chùa, đi theo một con đường nhỏ ven chùa tới một chiếc am
mang tên là am Hiển Thụy. Sau am Hiền Thụy là hang Thánh Hóa.
Hang Thánh Hóa rộng rãi, ở ngoài trông như một gian nhà cao ráo sáng
sủa. Ở hai bên chân hang có hai bể nước chứa nước mưa rỏ xuống từ khe
núi.
Trong hang có nhiều pho tượng. Hang ở dưới rộng rãi, nhưng qua nơi
rộng rãi này, ở trên có một khe nhỏ ăn hút vào núi. Muốn vào khe này,
nhà chùa để sẵn cho du khách một chiếc thang tre, và khi đã leo hết
thang phải bò theo sườn hang.
Trước khe này có khắc vào đá ba chữ THẠCH ĐIỂM ĐẦU. Cửa khe
nhỏ chỉ một người chui vào vừa nhưng bên trong cùng rộng ra có thể đủ
ba bốn người cùng đứng. Người ta bảo đây mới đúng là hang Thánh Hóa
và mé dưới chỉ là một cái động!
Trong hang có nhiều vết lõm xuống đá. Theo lời tương truyền đó là
những vết trán vết chân khi ông Từ Đạo Hạnh hóa, ngã xuống!
Đấy chỉ là lời tương truyền? Thường ở tất cả những nơi thắng tích, nếu
có những dấu vết đều có những lời tương truyền để thi vị hóa phong
cảnh hoặc để cho người ta sùng kính tế tự.
