Về sau với sự sinh con sản cháu, với dân chúng nhiều người nơi khác tới
cư ngụ làm ăn, ấp đổi thành làng, một làng rồi ba làng.
Hỏi đến Bát Bộ tôn thần, dân làng cho biết đây là tám vị thần linh, nhưng
họ không nói rõ tám vị này là những vị nào.
So với những điều thuật lại theo tài liệu của các ông Nguyễn Văn Liêm
và Ngô Quốc Côn, câu chuyện của dân làng không đúng hẳn song vẫn có
nhiều sự trùng hợp, xin nhắc lại ở đây để tiện giúp các vị muốn khảo cứu
kỹ về sau.
Ngoài ra cũng có một số người cho rằng sở dĩ xã Đồ Sơn có tục chọi trâu
là để kỷ niệm Quận Hẻo tức là Nguyễn Hữu Cầu, một tướng giặc có
danh về đời Hậu Lê đã bị Phạm Đình Trọng đánh bắt. Điều này so với
tấm hoành của ngôi đình xã Đồ Sơn đã nhắc ở trên thì sai hẳn, đền có
trước đời Lý. Lẽ nào dân làng không thờ quận Hẻo lại có tục chọi trâu để
kỷ niệm quận Hẻo. Rất mong được sự soi sáng của các vị học giả hiểu
biết hơn.
Tục chọi trâu
Chọi trâu được tổ chức ở một khoảng đất rộng, trước ngôi đình chung
của ba xã Đồ Sơn, Đồ Hải và Ngọc Xuyên tọa lạc trên địa phận xã Đồ
Hải.
Để dự cuộc chọi trâu này, mỗi xã trong tổng đều phải có trâu chọi. Tiếng
rằng chọi trâu ở Đồ Hải nhưng đây là hội chung của hàng tổng Đồ Sơn.
Tổng này với ba xã gồm tất cả 14 thôn, mỗi thôn trong kỳ hội đều có trâu
của mình dự chọi, tổng cộng tất cả 14 con trâu.
Kén chọn trâu
Trâu dự chọi phải được kén chọn kỹ lưỡng và phải chăm sóc một cách
đặc biệt riêng.
