Theo thần tích thì có ba mẹ cơn người hành khất tới làng Yên, bà mẹ trạc
gần ba mươi tuổi còn hai đứa con vào khoảng lên tám, lên chín.
Ba mẹ con xin được nắm cơn. Bà mẹ tuy đói nhưng nhường cho hai con
ăn. Hai đứa trẻ tranh nhau ăn, rồi thằng anh đá chết thằng em. Em chết
gặp giờ linh, báo mộng cho dân làng, được dân làng lập đền thờ thiêng
lắm, ai cầu gì được nấy.
Dân làng được giúp đỡ phù hộ rất nhiều. Thờ người em về sau dân làng
thờ luôn cả người mẹ lẫn người anh.
Trong mấy ngày hội Xuân ở làng Yên có nhiều thú vui và cổ tục, nhưng
đặc biệt hơn cả là tục Cướp Cầu, tục này tuy là để nhắc lại sự tích hai
anh em con người hành khất tranh nhau nắm cơm, nhưng mang rất nhiều
chiến đấu tính, diễn lại tích cũ nhưng trong sự diễn lại này, tục lệ đã
đồng thời nuôi dưỡng tinh thần thượng võ cố hữu của dân Việt Nam.
Quả cầu tượng trưng cho nắm cơm, làm bằng vải, to bằng quả bưởi có
kết giải nhiễu điều.
Hội mở trong ba ngày, nhưng chính hội là ngày 12 tháng Giêng. Hôm ấy
có đám rước từ đền thờ ra đình. Trên kiệu rước có để quả cầu kết giải
nhiễu điều nói trên. Cầu đã được dân làng chỉ định người may sẵn từ
trước.
Đám rước tới đình, dân làng làm lễ tế cầu, sau đó cuộc CƯỚP CẦU
được tổ chức.
Làng Yên Xá có hai giáp, hàng năm hai giáp vẫn tranh nhau cướp lấy
quả cầu. Trong ngày Cướp Cầu hai giáp đều kén những trai tráng khởi
mạnh nhất giáp để tranh làm sao cho được quả cầu. Những chàng trai
này cởi trần trùng trục và mỗi người chỉ mang một chiếc khố nhiễu điều
trông rất lực lưỡng và đẹp.
Trai tráng hai giáp đứng về hai mé sân đình. Ở mỗi mé sân đều có sẵn
một chiếc hố, lớn hơn quả cầu một chút.
