82
Tìm hiểu phong tục Việt Nam qua Nếp cũ gia đình và Lễ - Tết – Hội hè
Tác giả: Toan Ánh – Nhà xuất bản Trẻ
Làm nhà, cẩn thận nơi nhà chính đã đành, nhưng cũng không nên cẩu thả
trong việc xây cất cổng ngõ. Cổng phải xứng với nhà, cũng như bộ mặt xứng
với con người.
Người xưa kiêng cổng đi thẳng vào trong nhà như trên đã nói, và trong
khi kén đất chọn hướng trước khi xây cất nên ngôi nhà, người ta đã nghĩ đến
việc đặt cổng ngõ. Trong những trường hợp vì địa thế miếng đất, không thể
tránh cổng soi thẳng vào nhà, người ta thường xây tường hoa với bình phong
để che cánh cổng với nhà, và để đường đi phải vòng theo tường hoa, không
ăn thông thống hẳn vào nhà chính.
Nhân nói về cổng, ta nhận thấy cổng ngõ tại Việt nam có sự thay đổi từ
miền Bắc, qua miền Trung vào miền Nam.
Ở miền Bắc, nhà nào cũng có cổng. Cổng có khi xây, có khi chỉ là một tấm
liếp dựng lên ban ngày và đóng xuống ban đêm gọi là cổng tán. Có khi cổng
là hai cánh cửa ăn vào tường để đóng mở cho dễ.
Bên trong cổng có mái lợp ngói. Có cổng có gác, và ban đêm có nhà có
người ngủ trên gác cổng để canh phòng trộm cắp.
Miền Trung từ Huế trở ra cũng có cổng. Tại Huế nhiều nhà xây cổng rất
đẹp, tuân theo mấy nguyên tắc của Lỗ Ban nói trên.
Đi dần từ Huế vào miền Nam, cổng nhà không còn nữa. ở miền Nam, nhất
là ở đồng quê, nhiều nhà chỉ làm một cái chà gai vững chãi để đêm kéo
ngang đủ ngăn ngõ ra vào!
Trong chiến tranh chống Mỹ ở miền Nam làm nhà dọc theo các con đường
lớn, dọc theo các dòng kênh, phần nhiều nhà không những không có cổng,
mà cũng không có cả ngõ nữa. Cửa nhà ăn liền ra bờ đường hoặc bờ kênh.
Theo lối kiến trúc phương Tây, các nhà ở đô thị, ở những phố buôn bán
cũng không có cổng, duy chỉ những nhà ở khu cư trú, xây theo lối biệt thự
mới có cổng,
Những ngôi nhà chung cư có một cổng chung thường bằng hai cánh sắt,
hoặc cũng có khi không có cổng mà chỉ có một lối đi chung cho tất cả mọi
người cư trú trong chung cư.
