PB
187
TRANG PHỤC THỜI LÊ TRUNG HƯNG (1533-1789)
Rồng và Kỳ lân thời Lê Trung Hưng (Chùa Bút Tháp, Bắc
Ninh; BTLSVN; điện Kính Thiên, Hà Nội).
Năm 1527, nhà Lê sơ sụp đổ sau sự kiện Mạc Đăng Dung phế truất
ngôi vua, tự xưng hoàng đế. Sáu năm sau, năm 1533, tướng Nguyễn Kim
đưa con cháu nhà Lê lên ngôi, tức vua Lê Trang Tông, mở đầu triều đại Lê
Trung Hưng, cát cứ tại Thanh Hóa. Cuộc chiến Lê - Mạc diễn ra trong ngót
60 năm, đến năm 1592, với sự phò tá đắc lực của các tướng Nguyễn Kim,
Trịnh Kiểm, Trịnh Tùng, vua Lê cuối cùng cũng trở về thành Thăng Long,
nối lại cơ nghiệp đế vương. Song thế lực của tập đoàn chúa Trịnh ngày
càng lớn mạnh. Bình An Vương Trịnh Tùng hạ sát và bức tử các vị vua
chống đối như Lê Anh Tông, Lê Kính Tông, thao túng triều đình, khiến
các vua Lê từ năm 1619 trở về sau chỉ còn lại hư vị, mở ra thời kỳ vua Lê -
chúa Trịnh kéo dài hơn 200 năm trong tiến trình lịch sử Việt Nam.
Từ nửa cuối thời Trung Hưng, chúa Trịnh lần lượt đặt ra các cơ
quan quyền lực dành riêng cho phủ chúa, trên thực tế có chức năng
nhiệm vụ tương đương với các ban bộ có sẵn của triều đình vua Lê. Việc
làm này thực chất nhằm tập trung quyền lực vào tay chúa, song lại khiến
bộ máy quan lại của triều đình Lê - Trịnh thêm rắc rối và cồng kềnh.
Theo đó, quy chế nghi lễ dành cho chúa ngày càng có xu hướng lấn vượt,
còn quy chế dành cho vua lại bị loại bỏ dần dần. Phan Huy Chú cho biết,
“Lỗ bộ ở phủ chúa tuy chưa dám ngang hàng với nhà vua, nhưng quân
lính khí giới trên thực tế quá nhà vua […] Buổi quốc sơ (đầu thời Lê) đại
giá của nhà vua có năm loại xe, về sau dần dần phế bỏ.”
(1)
Cũng chính vì
vậy, quy chế nghi lễ, phẩm phục dành cho bá quan khi vào chầu vua và
hầu chúa được quy định hết sức phiền phức.
Thời Lê Trung Hưng có hai mốc thời gian quan trọng xác lập chế độ
1. (Việt) Loại chí - Lễ nghi chí - Đế vương dư vệ chi chế - Vương phủ lỗ bộ. Nguyên văn: 至於王府鹵薄，
雖未敢並天子而兵衛軍械之嚴實則過之[…]國初大駕有五輅輿輦，其後制漸墮廢
