250
251
giày lộ gót, gặp nhau đãi trầu cau, giỏi các việc thêu thùa nấu nướng.”
(1)
Alexandre de Rhodes cũng ghi nhận phụ nữ Việt những năm 1625-1645
dùng the làm khăn trùm đầu
(2)
.
Ngoài ra, qua một số sử liệu và
tranh ảnh cho thấy không ít nam giới
người Việt xõa tóc, đồng thời cạo một
vành tóc tròn trên thóp. Giải thích ý
nghĩa của việc cạo tóc này, hiện có bốn
nhóm quan điểm sau:
A. Cạo tóc khi có tang, nên thời kỳ
có tang gọi là thời tang tóc. Tác giả sách
Sơn cư tạp thuật cho biết tục người mán
mường ở Việt Nam cuối thời Lê, vào
ngày thành phục, các con đều cạo đầu,
bố chết mẹ còn thì cạo một nửa. Đến khi
ngũ phục, xem mối quan hệ thân hay sơ
mà cạo tóc nhiều hay ít. Nay đất kinh kỳ
cũng có người theo tục này, gọi là Tang
tóc
(3)
. Jean-Baptiste Tavernier cho biết,
vào năm 1681, “vua mới
(tức thái tử nối ngôi, con vua đã quá cố)
cắt tóc, đầu
đội mũ rơm”
(4)
Cha sứ Marini cho biết, vào khoảng những năm 1646 -
1658, khi có tang, người Việt “cắt tóc để tỏ lòng tôn kính”
(5)
Tuy nhiên
ghi nhận của Sơn cư tạp thuật, Jean Baptiste Tavernier và cha Marini
(cắt hoặc cạo tóc khi có tang)
lại mâu thuẫn với ghi nhận của Alexandre de
Rhodes
(ngày thường cạo tóc, khi có tang thì không cạo)
. Alexandre de Rhodes
cho biết “về cách để tang thì có sự khác nhau và kỳ dị về áo mặc; cách
thông thường và chung cho mọi người là tóc. Phái nam không có tang
thì để tóc phía trước cắt nửa vòng tròn trên trán, khi có tang thì để tóc
dài xuống tới mắt, khá vướng. Trái lại phái nữ có tang thì cắt một phần
1. (Trung) Hoàng Thanh chức cống đồ - An Nam quốc. Tr.15-17. Nguyên văn: 貴家婦人披髮，不笄，耳
帶金環[…]婦女以帕蒙首，長衣長裾，納履露踵，相見以檳榔為禮，善紡績烹飪之事
2. Từ điển Việt - Bồ - La. Mục từ The. Tr.218
3. (Việt) Sơn cư tạp thuật - Q.2 - Man lạo phong tục. Nguyên văn: 成服日諸子盡髡其頭，父死母存則髡
其半。至於五服，以服之輕重為髡髮之多寡。今中土亦有循是俗者，謂之髮喪
Thành phục chỉ tang
phục thân quyến mặc sau khi người chết được nhập liệm.
4. Tập du ký mới và kỳ thú về vương quốc Đàng Ngoài (1681). Tr.85
5. Dẫn theo Những lữ khách Ý trong hành trình khám phá Việt Nam. Tr.82
che phía trước, gián hoặc cũng có
người búi tóc chuy kế để tiện làm
lụng, răng đều đen […] Một thuyền
tiếp đến có vị quan cũng xõa tóc đi
chân đất ”
(1)
.
Với mái tóc dài buông xõa, nhà
giàu quý tộc thời Lê Trung Hưng
thường dùng một vuông vải lớn phủ
lên đầu, tương tự các quan triều
Trần qua mô tả của Trần Cương
Trung, hay truy xa hơn là lối thủ sức
của vua Lý Nhân Tông trong miêu
tả của Lê Tắc “dùng lụa đỏ phủ lên
đầu, giắt kiếm bước lên Cửu trùng
đài”
(2)
. Lối dùng khăn phủ mang
đậm âm hưởng Phật giáo này xuất
hiện khá nhiều qua tranh tượng
thời Lê Trung Hưng, và được minh
chứng qua miêu tả của sứ thần
Triều Tiên Lý Toái Quang về Chánh
sứ Đại Việt Phùng Khắc Khoan: “Sứ
thần họ Phùng, tên Khắc Khoan,
hiệu là Nghị Trai, tuổi hơn bảy
mươi, hình dong rất lạ, sơn răng xõa
tóc, áo dài tay thụng, dùng cả khổ
vải đen phủ lên đầu như kiểu khăn
nhà sư, để cho một nửa khổ rủ ra
đằng sau quá vai.”
(3)
Hoàng Thanh
chức cống đồ cũng mô tả: “Đàn bà
giàu sang xõa tóc, không cài trâm,
tai đeo kim hoàn […] Đàn bà dùng khăn phủ đầu, áo dài, vạt dài, đi
1. (Trung) Hải ngoại kỷ sự - Q.1. Tr.12. Nguyên văn: 裸體披髮，以布縧纏掩其前，間有椎髻便操作者，
侏黑齒[…]繼來一舟，有官，亦披髮跣足
2. (Trung) An Nam chí lược - Cổ tích - Cửu trùng đài. Nguyên văn: 王以紅帛帕頭，佩劍登臺
3. (Hàn) Chi Phong tiên sinh tập - Q.8 - An Nam quốc sứ thần xướng họa vấn đáp lục - Hậu. Nguyên văn:
使臣姓馮名克寬，自號毅齋，年踰七十，形貌甚怪，涅齒被髮，長衣闊袖，用緇布全幅蓋頭如僧巾
樣，以其半垂後過肩焉
1-2. Tượng Trần Thủ Độ và Trần Thị Dung
(chùa Cầu Đông, Hà Nội); 3-4. Tượng chùa
Bút Tháp, Bắc Ninh (Ảnh: TQĐ); 5. Vị
chánh sứ mặc Mãng bào màu trắng, phủ khăn
điều, đứng đầu đoàn cống sứ Đại Việt thời
Lê Trung Hưng trong Vạn quốc lai triều đồ
(họa phẩm thời Càn Long. Bảo tàng Cố cung
Bắc Kinh. Ảnh: Hồ Như Ý); 6. Mệnh phụ An
Nam (Hoàng Thanh chức cống đồ).
Người Đông Kinh (Hà Nội) trong Hải
ngoại chư đảo đồ thuyết.
