44
45
PHỤ LỤC
BIỆN DI LUẬN
Khắc Trai Lý Văn Phức
(Chép trong Chu nguyên tạp vịnh thảo)
Nguyên văn:
自古有中華，有夷狄，乃天地自然之限也，
而華自為華，夷自為夷，亦聖賢辨別之嚴也。華
之所以為華，無論己乃有華而不夷，不夷而乃夷
之者，此則不容以不辨。夫夷之所以為夷，圣經
人之，賢傳彼之，而周公之所必膺之也。何哉？
或專於暴行而不知有道礼名分，如古之荊楚是
已。又或擧其国而異端之而於吾人之綱常道義一
棄而不顧，如今之東西洋黠夷是已，称之曰夷，
因其所也。
我越若是班乎？我越非他。古中國聖人炎
帝神農氏之後也，方其遐僻自畫，顓蒙未開，此
辰而夷之，狄之可也。而於周為越裳則氏之，於歷代為交趾則郡之，未有
稱為夷者。況自陳黎安南以還土地日闢，至今而倍蓰焉。北接中州廣東廣
西雲南三省，西控諸蠻接於南掌緬甸諸国，東臨大海包諸島嶼，南亦抵于
海，遶而西南隣于暹羅，其餘屬國附蠻不一而足，真裒然為天地間一大國
矣。氏之且不可，郡之且不可，而可以夷之乎哉？然此姑淺言之耳。
以言乎治法則本之二帝三王，以言乎道統則本之六經四子，家孔孟
而戶朱程。其學也源左國而流班馬。其文也詩賦則昭明文選而以李杜為依
歸，字畫則周禮六書而以鍾王為楷式。賓賢取士，漢唐之科目也。博帶峩
冠，宋明之衣服也。推而舉之，其大者如是。夫是而謂之夷則吾正不知其
何以為華也。或為高論者曰：舜東夷之人也，文王西夷之人也，傳有之，
於夷乎何損？不知此蓋就其所生之地言耳。舜文之所以為舜文，自載籍以
來有稱舜為夷帝者乎？有稱文王為夷王者乎？或為卑論者曰：蓋因其異言
異服而夷之耳。是尤不然。且就目前言之，如福建一省，考亭朱夫子之遺
教也，而所屬泉漳，人往往以巾代帽，此豈非異服，今將從而夷之乎？又
如十八省言語各各不同而土語與官語又各不同，此豈非異言，亦將胥而夷
之乎？其必不然也。
8 năm 1499, vua Lê Hiến Tông xuống chiếu
cấm “trên từ thân vương, dưới đến dân
chúng, đều không được lấy đàn bà con gái
Chiêm Thành làm vợ, để cho phong tục được
thuần hậu”
(1)
; năm 1696, 1717, 1727 nhà Lê
liên tục cấm người trong nước không được
mô phỏng trang phục, tiếng nói và đầu tóc
của người Thanh; những người Thanh cư
ngụ tại nước Việt đều phải nhất nhất tuân
theo phong tục bản quốc, ai vi phạm sẽ bị
trục xuất
(2)
.
Tóm lại, một phần do sự bảo thủ của
người Việt, một phần do quy định của triều
đình mà lối ăn vận trong dân gian qua các
triều đại không biến đổi nhiều. Chỉ đến thời
Nguyễn, đặc biệt dưới thời vua Minh Mạng,
người dân Việt Nam mới lần đầu tiên bị ép
phải thay đổi trang phục thường ngày, bị
cấm sử dụng các loại áo tứ thân, váy đụp,
khăn vuông, khố v.v. bất kể nam nữ nhất
nhất đều phải mặc áo dài năm thân cài
khuy. Tuy nhiên, ngoài chiếc áo dài năm
thân được đặt định năm 1744 mà đến thời Nguyễn trở thành quốc phục
- tiền thân của chiếc Áo dài như ta thấy ngày nay
- các loại áo cổ tròn,
tràng vạt, tứ thân còn hiện diện đến đầu thế kỷ XX đều là những dạng
thức trang phục dân gian lưu hành phổ biến qua các thời kỳ trước đó.
皆不可效以亂國音者。吳人久淪元俗，被髮白齒，短衣長袖，冠裳燦爛，如葉之重者。明人雖復漢
唐衣冠之舊而其俗未變。牢人罽布纏身如仸家之水田。占人以巾蔽腿而露其形。暹羅、真臘以布連
包手膝如屍之裹。皆不當因襲以亂風也
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 八月初九日詔繼今上自親王下及百姓並不得娶占城人爲妻以厚風俗
2. (Việt) Lịch triều tạp kỷ. Tr.143-145.
1. Phụ nữ thời Lê mặc áo giao lĩnh
(Hoàng Thanh chức cống đồ); 2.
Phụ nữ thời Lê mặc áo cổ tròn bốn
vạt (Văn quan vinh quy đồ. Bảo
tàng Mỹ thuật Việt Nam); 3. Phụ
nữ thời Nguyễn mặc áo tứ thân
(Việt Nam từ điển); 4. Phụ nữ thời
Nguyễn mặc áo dài cài khuy, vấn
khăn (Tranh Tố nữ).
Quan nhà Nguyễn năm
1915 (Ảnh: Albert Kahn).
