50
51
vàng, một cỗ bành voi tương đương 40
lạng vàng, một chiếc vỏ trang sức cho
ngà voi tương đương 50 lạng vàng, một
chiếc trang sức trán voi tương đương
120 lạng vàng, hai mặt sa la, năm chiếc
móc voi nối với dải đồng tâm bọc vàng
bạc, một chiếc trang sức trán voi bằng
vàng bạc đan xen, một dây mây dắt voi
trang sức bằng vàng bạc tương đương
402 lạng bạc
(1)
. Ngoài ra, Chu Khứ Phi
còn cho biết: “Khe động Ung Châu cho
tới đất An Nam đều có mỏ vàng, vàng ở những nơi này nhiều hơn các
quận khác. Châu Vĩnh An ở Ung Quản chỉ cách Giao Chỉ một con sông
thôi, vịt ngan bơi đến bến nước Giao Chỉ tìm ăn rồi quay về, trong phân
có lẫn vàng, ở bến nước trong địa phận nước ta thì không có. Vàng
không ở trong mỏ mà ở ngoài tự nhiên, lẫn trong đất cát, nhỏ thì bằng
hạt mạch, lớn thì như hạt đậu, lớn hơn to cỡ ngón tay, đều gọi là vàng
sống […] Cũng có hột to bằng quả trứng gà, gọi là kim mẫu. Có được
vàng này, giàu có hẳn phải biết. Giao Chỉ có mối lợi là các mỏ vàng,
mua dân ta về làm nô lệ.”
(2)
Cũng chính tình hình buôn bán nô lệ diễn ra hết sức sôi động
trong thời kỳ đầu tự chủ này đã gián tiếp minh chứng cho trữ lượng
vàng dồi dào và cuộc sống cung đình xa hoa của Đại Việt
(3)
. Tuyên dụ
Quảng Nam Minh Thác cũng tâu vua Tống về tình trạng này: “Vùng
Ung Châu, phía Nam giáp Giao Chỉ, năm trấn trại, châu động quanh
1. (Trung) Tống hội yếu tập cảo. Nguyên văn: 進呈稱賀登極綱運表章一函，金三百三十兩數，禦乘象
羅我一副，金四十兩數，裝象牙鞘一副，金五十兩數，裝象額一副，金一百二十兩數，沙鑼二面，
金銀裹象鉤連同心帶五副，金間銀裝象額一副，金銀裝纏象藤條一副，銀四百兩數
2. (Trung) Lĩnh ngoại đại đáp - Q.7 - Kim thạch môn - Sinh kim. Tr.269. Nguyên văn: 邕州溪峒及安南境
內皆有金坑，其所產多於諸郡。邕管安州與交趾一水之隔爾，鵝鴨之屬至交趾水濱遊食而歸者，遺
糞類得金，在吾境水濱則無矣。凡金不自礦出，自然融結於沙土之中，小者如麥麩，大者如豆，更
大者如指面，皆謂之生金[…]亦有大如雞子者，謂之金母。得是者，富固可知。交趾金坑之利，遂
買吾民為奴
3. Cao Hùng Trưng cho biết, đến cuối thời Trần, theo báo cáo của các phủ huyện tại Việt Nam, phủ Thái
Nguyên có 17 mỏ vàng, huyện Phú Lãng không có, phủ Lạng Sơn có 4 mỏ, châu Quảng Nguyên không có,
châu Quảng Oai 59 mỏ, châu Gia Hưng 5 mỏ, châu Ninh Hóa 3 mỏ, châu Quỳ 1 mỏ, châu Ngọc Ma 6 mỏ,
châu Trà Long 3 mỏ. (Trung) An Nam chí nguyên - Q.1 - Thổ sản. Nguyên văn: 黃金：今考各府縣所報，
太原府屬絲金穴十七處，富良縣則無，諒山府金穴四處，廣源州則無，廣威州五十九處，嘉興州
五，寧化州三，葵州一，玉麻州六，茶龍州三
vùng Tả Giang, Hữu Giang có nhiều mỏ vàng, lắm kẻ vô lại đã cướp
bóc, buôn bán dân chúng vào Giao Chỉ.”
(1)
Triều Tán đại phu nhà Tống
là Trịnh Tủng cho biết cụ thể: “Bọn du khách miền Nam thường dụ dỗ
người ta làm tôi ở, phu cáng. Đưa đến châu động liền trói đem bán, cứ
một người lấy hai lạng vàng, châu động lại chuyển bán vào Giao Chỉ
lấy ba lạng vàng. Một năm không dưới hàng trăm nghìn người. Ai có
tài nghệ thì trả vàng gấp đôi, ai biết văn chương chữ nghĩa lại trả gấp
đôi nữa.”
(2)
Bấy giờ, trong quan lại địa phương vùng Ung Châu Trung
Quốc có nhiều kẻ ăn hối lộ, để tình trạng bắt cóc người Tống bán vào
Đại Việt thực sự trở thành một vấn nạn đối với triều đình phương Bắc.
Quần thần nhà Tống chỉ rõ: “Quan lại Ung Châu ăn hối lộ, lưu giữ
những kẻ buôn bán nô lệ, dụ dỗ lừa bịp lương dân, bán vào nơi khe
động. Vùng Tả Giang và các châu Thất Nguyên gần Giao Chỉ. Những
thứ như vàng, tạp hương, chu sa xuất ở nước man di rất nhiều, dễ buôn
bán. Dân thường một khi vào động mọi, đâu chỉ bị dùng làm nô lệ,
mà còn bị giết để cúng ma. Trong việc buôn bán giao dịch ấy, mỗi nô
lệ cũng phải được năm bảy lạng vàng, vì vậy mà lương dân phải chết,
thật là đáng xót thương.”
(3)
Được hưởng nhiều nguồn lợi từ mỏ vàng sẵn có, tâm lý chuộng sự
xa hoa, khôi vĩ được khuếch trương, khiến văn vật thời Lý hầu hết toát
lên vẻ uy vũ, bề thế, song cũng hết sức tinh xảo, khác biệt với vẻ nhỏ gọn
của văn vật triều Nguyễn sau này. Trang phục cung đình và dân gian
thời Lý cũng có những tính chất tương tự như vậy.
Năm 1156, đoàn sứ thần nhà Lý do Lý Bang Chính làm Chánh sứ
sang triều cống nhà Tống không ít vàng bạc châu báu và gấm vóc Đại
Việt. Cùng năm, người Việt tìm mua loại đoạn xe sợi vàng
(Đoạn: một
dạng lụa tơ tằm nhẵn bóng)
của nhà Tống với số lượng lớn, việc trước đó
1. (Trung) Tống hội yếu tập cảo - Hình pháp nhị - Cấm ước tứ - Mục ngày 17 tháng 10 năm Thiệu Hưng
thứ 3. Nguyên văn: 邕州之地，南鄰交趾，其左右江洲峒五鎮寨諸坑場多，有無賴之徒略賣人口，販
入交趾
2. (Trung) Văn hiến thông khảo - Q.330 - Giao Chỉ. Tr.2594. Nguyên văn: 南州客旅誘人作婢僕擔夫,至州
洞則縛而賣之
,一人取黃金二兩,州洞轉賣入交趾取黃金三兩,歲不下數百千人.有藝能者金倍之.知文
書者又倍之
Phần này vốn được tham khảo từ cuốn Trịnh Thiều châu kỷ lược của Trịnh Tủng thời Tống, phụ
chép trong Trịnh Khai Dương tạp trứ.
3. (Trung) Tống hội yếu tập cảo - Hình Pháp nhị - Cấm ước tứ - Mục ngày 6 tháng 12 năm Thiệu Hưng thứ
32. Nguyên văn: 邕州管下官吏受賄停留販生口之人，誘略良口，賣入深溪洞。左江一帶，七元等州
竊近交趾，諸夷國所產生金、雜香、朱砂等物繁多，易博買。平民一入蠻洞，非惟用為奴婢，又且
殺以祭鬼. 其販賣交易，每名致有得生金五七兩者，以是良民橫死，實可憐惻
Đĩa vàng thời Lý xuất thổ tại Kim
Động, Hưng Yên. (BTLSVN).
