110
111
mà trang phục của hai bà cũng mang dáng dấp
của Đạo gia. Các văn bản Lĩnh Nam chích quái
sau này cũng chép lại nội dung tương tự, song
bộ trang phục kết hợp với loại mũ này có đôi
chỗ khác biệt. Cụ thể:
- Việt điện u linh tập, Kh: A.1919 chép: 綠
衣束帶
(Áo màu lục, thắt đai).
- Lĩnh Nam chích quái, Kh: Vhv.1473
chép: 綠袍束帶 (Áo bào màu lục, thắt đai).
- Lĩnh Nam chích quái, Kh: A.33 chép: 綠
衣朱帶
(Áo màu lục, đai màu son).
- Mã Lân dật sử, Kh: A.1516 chép: 綠衣朱
裳
(Áo màu lục, thường màu son).
Tuy nhiên, Lê Tắc lại cho biết vào
thời Trần, đối với trang phục của đế vương,
“Thường phục coi màu trắng là cao quý, người
trong nước mà mặc màu trắng thì bị coi là tiếm
chế, riêng phụ nữ không cấm”
(1)
. như vậy, trang
phục Thường triều của vua nhà Trần phần
nhiều là áo bào màu trắng. Màu trắng cũng là
phục sắc ưa chuộng của vua Chiêm Thành.
3. Tiện phục
Chu Khứ Phi miêu tả vua Lý ngày thường búi tóc cài trâm vàng,
mặc áo Sam vàng, thường màu tía. Trần Cương Trung miêu tả vua Trần
“riêng búi tóc của vua bọc lại bằng lụa trắng, trông xa như Luân cân của
đạo sĩ”. Lê Tắc còn cho biết “Vua ngày thường đội mũ Đường Cân.”
(2)
Đường Cân vốn là loại mũ vua Đường đội vào ngày thường, được
làm bằng the đen, tương tự kiểu dáng mũ Phốc Đầu thời Đường, riêng
hai cánh chuồn có cốt làm bằng cật mây, buông ra sau, choãi sang hai
bên thành hình chữ Bát 八
(3)
. Bức tranh sơn mài thể hiện hình tượng vua
Lý nam Đế đã khắc họa ông đội kiểu mũ này. Tuy nhiên, vì bức tranh
là sản phẩm của trí tưởng tượng dân gian thời hậu Lê, trang phục của
1.(Trung) An Nam chí lược - Chương phục. Nguyên văn: 常服貴白，國人著白者為僣制，惟婦女不禁
2. (Trung) An Nam chí lược - Chương phục. Nguyên văn: 國主平居戴唐巾 Các bản dịch tiếng Việt đều dịch
là “ở nhà đội khăn tàu”, cách hiểu và dịch như vậy không chính xác.
3. Trung Quốc y quan phục sức đại từ điển. Tr.109
quan lại binh lính trong tranh cũng mang những nét đặc trưng của thời
Lê Trung hưng, cho nên kiểu mũ Đường Cân trong bức tranh chỉ mang
tính chất tham khảo, không thể được coi là cứ liệu phục dựng kiểu mũ
thời Trần. Bên cạnh đó, vào thời nguyễn, Đường Cân được quy định là
mũ Thường phục của hoàng đế và là mũ Triều phục của hoàng thái tử,
song kiểu dáng đã hoàn toàn thoát ly khỏi loại mũ cùng tên thời Đường
– Tống – Minh. Có điều, đối với loại mũ Đường Cân được vua nhà Trần
đội vào ngày thường, chúng tôi cho rằng, đây vẫn là loại mũ Tiện phục
có kiểu dáng tương tự loại mũ Đường Cân thời Đường - Tống, không có
sự biến cách lớn như loại mũ cùng tên thời nguyễn.
Vua Đường Thái Tông (trái) và vua Đường Cao Tông (phải) (Cố Cung đồ tượng tuyển
túy). Vua Lý Nam Đế (ở giữa) (Tranh sơn mài thế kỷ XVIII, Bảo tàng Thái Bình).
như trên đã đề cập, Toàn thư mô tả trang phục dự tiệc của vua Trần
Minh Tông cho biết “vua mặc áo giao lĩnh màu vàng bằng là, đội mũ,
thắt dây thao”
(1)
. Cũng trong dịp này, sứ thần nhà nguyên làm bài thơ
tán tụng vẻ đẹp của vua Trần Minh Tông, miêu tả ngài “ung dung trong
1. (Việt) Toàn thư. Năm 1314. Nguyên văn: 次日賜宴，帝服黄羅交領衣，御巾絛. Ở đây cần nói thêm,
cụm 御巾絛 (ngự cân thao) trong các bản dịch hiện nay, được dịch là “đội mũ có thao”. Kết cấu Cân - Thao
là kết cấu đẳng lập, không phải kết cấu chính phụ, cho nên cách hiểu và dịch như vậy không chính xác. Tuy
nhiên cách dịch này tiếp tục ảnh hưởng tới bản dịch Lê triều hội điển (2009), từ thao (絛) nhất loạt được dịch
thành đội mũ dây thao (Tr.193, 196). Ở đây, “ngự cân thao” nên hiểu là “đội mũ, thắt thao”. Từ “ngự” được
dùng để phiếm chỉ việc vua làm. Năm 1437, hoàng đế nhà Lê mặc Hoàng bào, đội mũ Xung Thiên, nguyên
văn Toàn thư cũng viết: “Hoàng đế ngự Hoàng bào, Xung Thiên quan.” (皇帝御皇袍衝天冠)
Vua Trần Anh Tông trong
Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ.
