106
107
Văn An mà ngay từ thời vua Minh Tông đã muốn sửa sang chế độ, nhưng
phải đợi đến thời vua Dụ Tông mới thực hiện được ý tưởng này.
Kết hợp giữa ghi chép của Toàn thư, văn bia Lý Trần và An Nam chí
lược, có thể nhận định sơ bộ rằng: chế độ áo mũ của nhà Trần kế thừa
một phần chế độ y phục của nhà Lý, tiếp tục tham khảo quy chế trang
phục của nhà Tống, thực hiện cải cách một số kiểu áo mũ cho vương hầu
bá quan và hầu như không chịu ảnh hưởng nào từ chế độ y phục của nhà
nguyên.
I. TRAng PhỤC hOÀng ĐẾ
Theo ghi nhận của Lê Tắc, vua nhà Trần có tất cả bốn loại mũ, theo
thứ tự đề cập lần lượt là mũ Bình Thiên, mũ Quyển Vân, mũ Phù Dung
và mũ Đường Cân. Ông cũng đồng thời cho biết, trang phục Cổn Miện
của vua quan nhà Trần được sử dụng trong các dịp đại lễ, còn Đường
Cân là mũ vua đội vào ngày thường khi không phải thiết triều, cũng tức
là Tiện phục.
Quy chế quan phục của nhà Tống quy định, ngoài trang phục mặc
khi duyệt binh và mặc vào ngày thường, vua Tống có ba loại mũ chính:
Lễ phục mũ Miện, Triều phục mũ Thông Thiên và Thường phục mũ
Phốc Đầu
(1)
. Vào thời Tống, mũ Thông Thiên của hoàng đế còn có tên
gọi là mũ Quyển Vân. như vậy, nhiều khả năng mũ Quyển Vân và mũ
Phù Dung của vua nhà Trần lần lượt là hai loại mũ được sử dụng phân
biệt trong các buổi Đại triều và Thường triều.
1. Triều phục Quyển Vân 卷雲冠
Mũ Quyển Vân là tên gọi khác của mũ Thông Thiên 通天冠. ngô Tự
Mục thời Tống cho biết: “Mũ Thông Thiên của vua Tống đều dùng hạt
Bắc châu uốn kết lại, còn gọi là mũ Quyển Vân.” Mạnh nguyên Lão thời
Tống cũng mô tả: “Hoàng đế đội mũ Thông Thiên, còn gọi là mũ Quyển
Vân, mặc áo bào đỏ, cầm ngọc khuê.” Chính vì dáng mũ Thông Thiên
cao, chóp mũ uốn cong ngả về phía sau, trông như áng mây cuộn lại nên
được gọi với cái tên hình tượng là mũ Quyển Vân
(2)
.
1. (Trung) Tống sử - Chí đệ 104 - Dư phục tam. Nguyên văn: 天子之服，一曰大裘冕，二曰袞冕，三
曰通天冠，絳紗袍，四曰履袍，五曰衫袍，六曰窄袍，天子祀享、朝會、親耕及親事、燕居之服也
Vua Tống có sáu loại trang phục, bao gồm: áo Đại Cừu mũ Miện; áo Cổn mũ Miện; mũ Thông Thiên - Giáng
sa bào; Lý bào; Sam bào, Trách bào. Các loại Lý bào, Sam bào, Trách bào đều kết hợp với mũ Phốc Đầu.
2. Dẫn theo Trung Quốc phục sức đại từ điển. Tr.45.
Triều phục của hoàng đế theo quy chế của
nhà Tống là loại trang phục sử dụng trong các
dịp: Tế tự và trai giới, ngày triều hội mồng một
Tết nguyên Đán và mồng một tháng năm, ngày
sách mệnh và khi đích thân cày ruộng Tịch điền.
Bộ Triều phục này bao gồm mũ Quyển Vân kết
hợp với giáng sa bào, tức áo bào làm bằng the đỏ,
phương tâm khúc lĩnh bằng lụa trắng, đại đới, tế
tất và thường màu đỏ. Bộ trang phục Quyển Vân
của vua Đại Việt không được Lê Tắc miêu tả cụ
thể, tương tự trường hợp mũ Phù Dung.
2. Thường phục Phù Dung 芙蓉冠
Sách Thái Bình ngự lãm thời Tống cho biết:
“Chân nhân núi Đồng Bách là Vương Tử Kiểu,
tuổi rất trẻ, đoan chính vô cùng, đội mũ Phù
Dung, mặc áo đỏ.” Vở Mẫu Đơn đình của Thang
hiển Tổ thời Minh có đoạn viết: “Đạo cô già nói
rằng: Mũ Phù Dung, tóc ngắn khó cài trâm.”
(1)
Sách Tam tài đồ hội thời Minh chép: “Mũ Phù
Dung là loại mũ trơ, xung quanh không có thân
riềm bằng vải. Song cũng có hai ba loại, có loại
tên Tỳ Lô, Nhất Trản Đăng. Mũ này được gọi là Phù Dung, bởi hình dạng
tương tự (hoa sen).”
(2)
như vậy, mũ Phù Dung,
loại mũ thứ ba của vua nhà
Trần theo ghi nhận của Lê Tắc,
thường được biết đến là một
dạng mũ của Đạo giáo. Loại
mũ này hiện nay tại Trung
Quốc vẫn được các pháp sư
chấp sự sử dụng trong các
khóa lễ hoặc diễn pháp
(3)
.
1. Dẫn theo Trung Quốc phục sức đại từ điển. Tr.60.
2. (Trung) Tam tài đồ hội - Y phục - Q.1. Nguyên văn: 芙蓉帽，禿輩，不巾幘。然亦有二三種，有毘
盧、一盞燈之名。此云芙蓉者以其狀之相似也
3. Đạo giáo phục sức giản giới (http://www.qztao.org/taoism-3.html)
Chân dung Tống Tuyên
Tổ (Bảo tàng Cố cung Đài
Bắc); Giáng Sa bào kết hợp
với Phương tâm khúc lĩnh,
Đại đới, Tế tất, thường, giày
Tích đen.
Mũ Quyển Vân – Thông Thiên trong các bức họa thời
Tống (Bảo tàng Cố cung Bắc Kinh).
