172
173
đều dùng đai tốc hương viền thau bọc
đoạn thâm.”
(1)
Kết hợp sử liệu với tư liệu ảnh
tượng thời Lê Trung hưng, có thể suy
đoán rằng, sau cải cách quan phục năm
1500, mũ Phốc Đầu đã chịu ảnh hưởng
kiểu dáng của mũ Ô Sa. Cánh chuồn ở
mũ Phốc Đầu lúc này trở nên tròn trịa
và ngắn hơn trước. Tuy nhiên, hai dạng
mũ Triều phục và Thường phục này vẫn
có sự phân biệt rõ ràng, chủ yếu nằm ở
hai điểm: 1. mũ Phốc Đầu làm bằng sa
đen đính trang sức, mũ Ô Sa cũng làm
bằng sa đen song chỉ là mũ trơn; 2. cánh
chuồn ở mũ Phốc Đầu thuôn nhỏ, cánh
chuồn ở mũ Ô Sa to ngắn.
b. Bào phục 袍服
Trước năm 1500, mũ Phốc Đầu
được áp dụng làm Công phục, kết hợp
với áo bào trơn. Phẩm trật của bá quan
được phân biệt dựa trên sắc áo tương
tự quy chế thời Lý, Trần, hồ. năm 1437,
vua Lê Thánh Tông cho du nhập chế độ
Bổ tử của nhà Minh, áp dụng làm trang
phục Thường triều cho bá quan. Đến tháng 6 năm 1466, vua quy định
phục sắc cho văn võ bá quan, lúc này các quan từ nhất phẩm đến tam
phẩm mặc áo màu đỏ, tứ phẩm - ngũ phẩm mặc áo màu lục, còn lại
đều mặc áo màu xanh
(2)
. Từ năm 1500 trở đi, mũ Phốc Đầu được quy
định làm Triều phục, kết hợp với áo bào cổ tròn đính Bổ tử, thường gọi
là Bổ phục.
1. (Việt) Lê triều hội điển. Dẫn theo sách Cương mục. Nguyên văn: 皇親諸公及文武三品以上，朝官用幞
頭，皇親金飾，文武銀飾，服用紫色；補子：皇親諸公用麒麟，一二品文用仙鶴、武用獅子，三品
文用錦鷄、武用白澤；帶：用花犀角，皇親金飾，文武一二品銀飾，三品玳瑁銀飾包紅羅。四品至
五品，冠：武用銀笠，文用幞頭無飾，服用綠色；補子：四品武用虎、文用孔雀，五品武用豹、文
用雲鴈；帶：文武竝用玳瑁鍮飾包紅羅。六品以下，冠：武用朱笠、文用幞頭無飾，服用青色；補
子：武用象、文用白鷴；帶：文武竝用速香繞鍮包烏緞
2. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 六月,定文武服色，自一品至三品著紅衣，四五品著綠衣，餘著青衣
to hơn mũ của các quan văn võ khác,
không được dùng trang sức Dương
Đường, không được chập hai cánh
lại. Bá quan (từ tam phẩm trở xuống)
vẫn theo kiểu cũ.”
(1)
nghĩa là từ năm
1437 đến năm 1499, bá quan nhà Lê
đều đội mũ Phốc Đầu có cánh chuồn
thuôn nhỏ, từ năm 1499 trở đi, cánh
chuồn trên mũ Phốc Đầu của các
tước công, hầu, bá, phò mã và các
quan nhất, nhị, tam phẩm mới được
điều chỉnh cho dài và to bản hơn.
Bên cạnh đó, trong triều đã xuất hiện
nhiều trường hợp tự ý dùng trang
sức Dương Đường đính lên mũ.
năm 1500, thời vua Lê hiến
Tông, triều đình định ra quy chế áo
mũ mới cho bá quan
(2)
. Lúc này, mũ Phốc Đầu được sử dụng làm Công
phục kiêm Triều phục, đồng thời được quy định: “Các vị hoàng thân
và các quan văn võ từ tam phẩm trở lên, mũ Triều phục dùng mũ Phốc
Đầu, hoàng thân trang sức vàng, văn võ trang sức bạc, phục sắc màu
tía. Bổ tử thì hoàng thân và các vương công dùng Kỳ lân, quan văn nhất,
nhị phẩm dùng Tiên hạc, quan võ dùng Sư tử, quan văn tam phẩm dùng
Cẩm kê, quan võ tam phẩm dùng Bạch trạch. Đai thì dùng đai sừng tê,
hoàng thân sức vàng, văn võ nhất, nhị phẩm sức bạc, tam phẩm sức đồi
mồi bọc là đỏ. Tứ phẩm đến ngũ phẩm, quan võ dùng nón bạc, quan
văn dùng Phốc Đầu không trang sức, phục sắc màu lục. Bổ tử thì quan
võ tứ phẩm dùng Hổ, quan văn dùng Khổng tước, quan võ ngũ phẩm
dùng Báo, quan văn dùng Vân nhạn. Đai thì quan văn võ đều dùng đai
đồi mồi sức thau bọc là đỏ. Từ lục phẩm trở xuống, quan võ đội nón son,
quan văn đội Phốc Đầu không trang sức, phục sắc màu xanh. Bổ tử thì
quan võ dùng Tượng, quan văn dùng Bạch nhàn. Đai thì quan văn võ
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 詔自今，公侯伯駙馬文武三品以上公服幞頭，用黑紗趐，稍長大於文
武官，不得用楊棠樣飾合趐。若百官仍舊樣
2. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 十月，定冠帽制。令禮部僃榜諸王公侯伯駙馬内外文武百官儒吏軍色
民人等照所用冠服制樣遵行
Mũ Phốc Đầu dáng vuông và mũ Ô Sa dáng
tròn của nhà Minh (Khổng phủ).
Mũ Phốc Đầu và mũ Ô Sa
Từ nguyên mẫu mũ Phốc Đầu dáng vuông
với hai cánh chuồn thuôn dài, nhà Minh chế
ra loại mũ Ô Sa dáng tròn với hai cánh chuồn
tròn ngắn. Mũ Ô Sa được dùng làm Thường
phục, sử dụng trong những buổi Thường
triều; mũ Phốc Đầu được dùng làm Công
phục, sử dụng vào ngày rằm và mồng một.
Mũ Ô Sa trong tranh chân dung
Nguyễn Trãi (BTLSVN); Mũ Phốc
Đầu trên tượng Thái giám Trịnh
Đăng Đống (Mỹ Văn, Hưng Yên);
Mũ Phốc Đầu của quan Võ và quan
Văn triều Nguyễn (BAVH.1916).
Vào thời Nguyễn, mũ Phốc Đầu
tròn còn được gọi là mũ Ô Sa.
