178
179
bậc quan lại. Tuy nhiên, do sự thiếu
khuyết sử liệu, hiện chúng ta chưa
thể biết quy chế Bổ tử năm 1471 quy
định cụ thể thế nào. Đối chiếu quy
chế Bổ tử của nhà Minh và quy chế
Bổ tử năm 1500 thời vua Lê hiến
Tông, có thể thấy sự phân biệt hoa
dạng Bổ tử của nhà Lê không kỹ
lưỡng như quy chế của nhà Minh.
Song, chiểu theo quy chế Triều phục
năm 1500, có thể thấy triều đình
vua Lê hiến Tông đã cho dùng hình
tượng voi làm Bổ tử cho các quan võ
từ lục phẩm trở xuống. Đây chính là
một sự “Việt hóa” trong quy chế Bổ
tử, chỉ có ở Đại Việt triều Lê.
Về chất liệu áo bào, Cương mục cho biết, “các quan từ nhất, nhị
phẩm trở lên dùng các hàng gấm vóc thêu hoa; từ tam phẩm đến ngũ
phẩm dùng gấm vóc; từ lục phẩm trở xuống dùng gai, lĩnh. Mệnh phụ
theo phẩm trật của chồng. Giám sinh, nho sinh, học sinh, sinh đồ, lại
điển, con cháu quan viên đều dùng lĩnh, là. Dân gian đều dùng lĩnh, là,
vải, lụa.”
(1)
Có điều, trang phục của bá quan vào mỗi mùa khác nhau lại
được quy định khác nhau, như “từ tháng 10 trở đi, mặc áo là tơ gai, từ
tháng 2 về sau, mới mặc áo the, nếu gặp ngày mưa gió, mặc áo bông the
để hợp thời tiết.”
(2)
ngoài ra, bên cạnh một số quy chế áo mũ phỏng theo chế độ nhà
Minh, các quy chế còn lại của nhà Lê vẫn noi theo chế độ cũ của thời Trần
- hồ. Trong khi nhà Minh phế bỏ quy chế ngư đại vào thời vua Minh Thái
Tổ, Đại Việt thông sử cho biết năm 1460, Lê niệm vẫn được ban Kim ngư
đại. Từ năm 1460 trở về sau, chúng tôi không thấy sử liệu nào tiếp tục đề
cập đến loại phục sức này. như vậy có khả năng quy chế ngư đại tới thời
1. (Việt) Cương mục. Nguyên văn: 常服：一二品以上用錦繡花綵各色；三品至五品用錦繡各色；六
品以下用紵綾各色。命婦各從夫品。監生、儒生、學生、生徒、吏典、官員子孫竝用綾羅各色。民
庶竝用綾羅布帛各色
2. (Việt) Toàn thư. Mục tháng 9 năm 1499. Nguyên văn: 公侯伯駙馬文武護衛等，繼今常朝衣服自十月
以後著紵絲羅衣，二月以後方著紗衣，如遇風雨日著紗綿布衣，以順時候
Toàn Thư cho biết: Tháng 9 nhuận năm 1471, vua Lê Thánh Tông
đặt định quy chế y phục Bổ tử. Vua ra chỉ dụ nói: “Triều đình là nơi lễ
nhạc, y phục là vẻ điểm tô… Nước ta vỗ yên Khu Hạ
(1)
, theo lễ văn xưa,
quan phục trên dưới, văn thêu chim, võ vẽ thú, từ xưa đã có chế độ…
Nay quan viên bá tánh các ngươi, hãy nghe lời trẫm, Hung bối trên quan
phục của văn võ bá quan nhất nhất phải noi theo quy chế đã định. Nội
trong trăm ngày, ai không theo quy định, sẽ giáng cấp trị tội!” Mùa đông
tháng 10, vua ban các kiểu Hoa dạng Bổ tử, đều là các hình cầm thú màu
sắc. Các tước công, hầu, bá, phò mã đều thêu một con; Các chức quan văn
võ, chính phẩm thêu một con, tòng phẩm thêu hai con; ngự sử và đường
thượng quan thêu một con, phân ty thêu hai con. Các hình mây nước,
sông núi, cây hoa, nhiều hay ít, thưa hay rậm đều cho tùy ý chế tác, không
câu nệ. Các kiểu màu sắc vàng, đỏ, trắng, biếc, lục đều cho được tùy nghi.
Khi thêu cũng không bắt buộc tất cả đều dùng kim tuyến; như hoa văn
mây nước, sông núi, cầm thú thêu kim tuyến cũng được.”
(2)
Bổ tử Báo của quan võ Tam phẩm nước Triều Tiên, Hàn Quốc (Bảo tàng Cố Cung Quốc
lập Seoul. Ảnh: TQĐ).
Sau lời dụ của vua Lê Thánh Tông, triều đình chắc hẳn đã ban bố
một quy chế Bổ tử, quy định cụ thể hình chim muông ứng với từng cấp
1. Khu Hạ tức Hoa Hạ, Trung Hạ. Vua Lê Thánh Tông dùng từ này để chỉ Việt Nam.
2. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 朝廷乃禮樂之地，衣服為章彩之文[…]我國撫安區夏，稽古禮文，
上下章服，文禽武獸，古有制矣[…]爾官員百姓等，其聼朕言，文武職官章服，胷背一循定制。百
日之内，不依制者，降級治罪[…]冬十月，頒花樣補子畫圖，凣禽獸色物。公、侯、伯、駙馬並
畫一；文武正品畫一；從品畫二；風憲、堂上官畫一；分司畫二；雲河、山水、花木等件，繁殺多
少，隨意制作，不拘泥。青、黄、赤、白、金、碧、綠等彩色官樣從宜。繡造亦不必一槩金線；如
雲河，如山水、禽獸，用金線亦許
Thẻ bài ngà của Thị Giảng viện Triều
Tiên. (Bảo tàng Cố cung Quốc lập Seoul).
