Apologia
(Biện giải)
Năm 399 TCN, ba công dân thành quốc Athens – Meletus, Anytus và Lycon
– đồng thanh tố cáo trước tòa Socrates là mối đe dọa đối với xã hội và đất
nước. Họ đưa ông ra tòa vì hai tội: tà đạo và đầu độc thanh niên. Cáo buộc
thứ nhất liên hệ tới tôn giáo chủ yếu nhằm gieo rắc dự tưởng cùng ác cảm
trong lòng mọi người đối với triết gia có tư tưởng khai phóng; tố cáo như
thế đã được sử dụng trước kia kết quả khá tốt đẹp đối với triết gia
Anaxagoras (500-428 TCN) chủ trương vạn vật biến dịch, sinh hóa vô
thường; quan niệm của triết gia phần nào ảnh hưởng Socrates, song không
cụ thể vì Socrates rõ ràng có khuynh hướng tôn giáo. Dẫu thế ông vẫn bị
nêu tên là phần tử báng bổ đối với tín ngưỡng truyền thống, phát biểu của
ông về ‘tiếng nói thiêng liêng’ cũng bị ghi vào sổ đen là sáng tạo phàm tục
của nhà tư tưởng nguy hiểm. Cáo buộc thứ hai liên hệ tới chính trị bắt
nguồn từ thực trạng xã hội quy kết ông là phần tử phản động đối với thể
chế đương thời. Số người quen biết hoặc số người ông giao du phần nào
thuộc giới trưởng giả hữu khuynh, phần lớn đã qua đời, bây giờ nhớ lại
nhiều người vẫn còn rùng mình, sởn tóc gáy, một trong số môn sinh thân tín
là Alcibiades (bỏ Athens theo Sparta) lúc này hồi tưởng ai cũng nghĩ đó là
phần tử phản quốc làm hại xứ sở. Người ta bảo Socrates đã khiến số người
này lầm đường lạc lối, và ông cũng làm tương tự với đám thanh niên thành
quốc. Không những thế ông lại có khuynh hướng coi ý kiến đa số quần
chúng là kém cỏi, đần độn, thành phần cầm quyền ngu muội, thiển cận; sự
thể khiến ông trở thành đối tượng chính quyền dân chủ mới tái lập nghi kỵ,
trong đó Anytus là nhân vật quyền uy, áp đảo hơn cả.
Trong Lá thư thứ bảy Plato cho biết ông coi vụ xử và cái chết của sư phụ
như điểm ngoặt quyết liệt trong cuộc đời. Qua số phận vị thầy khả kính ông
