về nghệ thuật.
Trong các bài nghiên cứu, hình tượng Nghệ Nhân thường được coi là
“cái tôi thứ hai” của tác giả. Không phải ngẫu nhiên sau nhiều tìm kiếm,
Bulgakov đã đặt tên cho tác phẩm của mình là Nghệ Nhân và Margarita.
Thông qua hình tượng này, nhà văn tự bộc bạch mình, bộc bạch một cách
trung thực, sâu sắc, đầy đủ những quan niệm nghệ thuật của mình.
Trong những trang tác phẩm, tuy chi tiết về tiểu sử, diện mạo, tính cách
của Nghệ Nhân được đưa ra không nhiều, nhưng bấy nhiêu cũng đủ để tạo
nên sự trọn vẹn của hình tượng. Là người nghiên cứu lịch sử, làm việc ở
viện bảo tàng, biết năm thứ tiếng, trong đó có hai thứ tiếng cổ là Latinh và
Hi Lạp, dịch sách, đọc nhiều biết rộng, Nghệ Nhân đã chọn một đề tài lịch
sử cổ đại, về Ponti Pilat và Iesua Ha-Notxri, cho cuốn tiểu thuyết của mình.
Cái kiến thức thu lượm được, cái “sự biết” cộng với những suy ngẫm trong
lòng đòi hỏi phải được nói ra, trở thành nhu cầu thôi thúc sáng tác. Trong
cuốn tiểu thuyết này Bulgakov không kể về bản thân quá trình sáng tạo nghệ
thuật. Qua hình tượng Nghệ Nhân, Bulgakov thể hiện cái thái độ đã được
nghiệm trải của mình về bản chất, về cội rễ triết học của sự sáng tạo đó, về
thiên chức, về bi kịch, chiến công của người nghệ sĩ và về “phần thưởng”
mà người nghệ sĩ xứng đáng được nhận.
Trong Nghệ Nhân và Margarita có một câu được nói ra bởi miệng chúa
quỷ Satan nhưng đã trở thành châm ngôn về số phận của Bulgakov cũng như
số phận nghệ thuật: “Các bản thảo không cháy”. Ðó chính là một trong
những quan niệm sâu sắc nhất, một niềm tin mãnh liệt nhất của nhà văn đối
với văn chương, một cứu cánh của sự sáng tạo nghệ thuật. Cuốn tiểu thuyết
của Nghệ Nhân bị đốt hủy, bản thân anh bị săn đuổi, bị khốn khổ, nhưng
nghệ thuật chân chính, một khi đã được sáng tạo ra, sẽ tồn tại bất chấp tất cả,
như cuộc sống, biến thành chính bản thân cuộc sống. Cũng vì vậy mà các
hình tượng hư cấu của văn học thế giới đi vào tác phẩm Bulgakov cùng với
các hiện tượng của cuộc đời thực. Và Ponti Pilat, nhân vật do Nghệ Nhân
sáng tạo ra trong cuốn tiểu thuyết của mình, gần hai nghìn năm ngồi trên
mỏm đá chờ lời phán quyết của Nghệ Nhân. Ðồng thời cũng ở đây tác giả đã
