“… Nhưng đôi khi lòng từ tâm cũng nổi lên trong lòng họ” – Voland
nói. Và dẫu khẳng định này được kèm theo rất ít thí dụ, nhưng chúng vẫn
chiếm một vị trí cần thiết trong sách của Bulgakov. Về mặt này, thú vị hơn
cả là Margarita Nicolaievna, một biến thể của Bulgakov về đề tài Gretchen
của Goethe, – “người vợ bí mật” của Nghệ Nhân, hay “người tình” của ông
(theo định nghĩa đầy thách thức của chính nàng), “nàng phù thủy hơi lé một
mắt”, “hoàng hậu Margo”, “nữ hoàng Pháp”, theo lời của tác giả và của các
nhân vật khác nhau. Tất cả các định nghĩa trên đều đúng, mỗi định nghĩa
biểu hiện một nét cơ bản của nữ nhân vật này: “tình yêu là thiên bẩm”,
không thể nào “ra lệnh nổi” (theo định nghĩa của Kant). Tình yêu nẩy sinh
“từ cái nhìn đầu tiên”, “vụt hiện ra”, “như một tên giết người vụt hiện từ
dưới đất lên trong ngõ hẻm”, và “quật gục” cả hai, như một tia chớp chói
lòa, như một con dao bén ngọt” – nỗi đam mê yêu đương chân chính kì diệu
và duy nhất này trong toàn bộ tác phẩm được miêu tả trong những cách diễn
đạt đầy biểu cảm sâu sắc, và trong mặt này Margarita đối lập với tất cả các
nhân vật nữ khác, mà, như “cô cháu gái đến từ Saratov”, như Militsa
Andreevna Pokobatko, như nữ thư kí – người dẹp Anna Ritrardovna, sống
chung với các thủ trưởng của mình theo tính toán vụ lợi. Ở tình yêu như thế
chỉ có một nguyên tắc, như Voland diễn đạt: “Ai yêu thì phải cùng chia sẻ số
phận của người mình yêu”, – khi ông ta nói với Margarita về con chó của
Pilat. Và chắc hẳn Iesua cũng nhìn nhận như thế khi yêu cầu Voland để
“người đàn bà đã yêu và chịu đau khổ vì Nghệ Nhân” được đến với thế giới
bình yên. Sự tương đồng giữa con chó Banga và Margarita nhấn mạnh bản
chất phi xã hội của tình cảm yêu đương này, cái tình cảm không gắn với các
quy luật đạo đức. Nhưng là con người, Margarita vốn có lòng nhân từ, nó
thậm chí tạo thành động cơ hàng đầu trong hành vi của nàng, giống như phải
có ở những người “thiện chí”. Vì muốn cho người tình của mình trở lại,
Margarita đã trở thành phù thủy, nhưng nàng vẫn giữ được tình cảm đạo
đức. Theo mọi quan niệm, phù thủy là để làm trẻ con sợ hãi, còn Margarita,
ngược lại, được giọng sợ hãi của đứa bé làm thoát khỏi trạng thái quỷ ám, đã
dỗ dành nó. Vũ hội “những kẻ bị treo cổ” đã hoàn thiện sự tẩy rửa của nàng:
nàng khước từ việc trả thù nhà phê bình Latunski giờ đây dễ dàng đối với
