36
ĐỪNG BAO GIỜ HỎI MỘT NHÀ VĂN LIỆU TIỂU THUYẾT CỦA
ÔNG TA CÓ PHẢI LÀ TỰ TRUYỆN
Lỗi quy kết cơ bản
M
ở báo ra, bạn hay tin một vị CEO buộc phải từ chức vì kết quả kinh
doanh sa sút. Ở mục thể thao, bạn đọc được rằng mùa đại thắng của đội
bóng bạn yêu thích là kết quả đến từ công sức của cầu thủ X hoặc huấn
luyện viên Y. Trong các cuốn sách lịch sử, bạn được học rằng chiến thắng
của quân Pháp hồi đầu thập niên 1800 là minh chứng cho tài thao lược và
lãnh đạo xuất sắc của Napoleon. Dường như “mọi câu chuyện đều có một
gương mặt”. Thật vậy, đó là một quy tắc tiên quyết của mọi phòng tin tức.
Không ngừng sục sạo tìm kiếm “khía cạnh con người”, các nhà báo (và độc
giả của họ) không ngại trở nên quá đà, và vì thế mắc vào cái bẫy của lỗi quy
kết cơ bản. Thuật ngữ này mô tả xu hướng đánh giá quá cao vai trò của các
cá nhân và đánh giá thấp các yếu tố ngoại cảnh trong một tình huống.
Vào năm 1967, các nhà nghiên cứu ở Đại học Duke đã làm thí nghiệm sau
đây: những người tham gia thí nghiệm đọc một bài lý luận hoặc là tung hô,
hoặc căm ghét Fidel Castro. Các nhà nghiên cứu nói với họ rằng tác giả bài
viết được chỉ định viết theo quan điểm đó, mà không đưa ra quan điểm
chính trị thực sự của ông. Tuy nhiên, hầu hết người nghe đều tin rằng những
gì tác giả nói phản ánh quan điểm thực sự của ông ta. Họ gán nội dung bài
viết cho tính cách của ông ta và phớt lờ những yếu tố ngoại cảnh - mà trong
trường hợp này, chính là các giáo sư nhào nặn lại nội dung đó.
Lỗi quy kết cơ bản đặc biệt tỏ ra hữu ích trong việc gói ghém gọn ghẽ các
sự kiện tiêu cực. Ví dụ, chúng ta thường đổ thừa nguyên nhân xảy ra chiến
