nghiệm này: giả sử bạn đọc một bài báo về lợi ích của phương pháp trị liệu
bằng gen. Ngay sau khi đọc bài báo bạn liền nhất mực tin tưởng, nhưng sau
một vài tuần, bạn còn chẳng nhớ vì sao mình lại tin. Sau khoảng một thời
gian nữa cuối cùng chỉ còn vương lại một chút xíu lòng tin trong bạn.
Kỳ diệu thay, tuyên truyền lại có hiệu ứng ngược lại. Nếu nó tác động
được đến ai đó, tác động này sẽ chi gia tăng theo thời gian. Vì sao? Nhà tâm
lý học Carl Hovland, người chỉ đạo nghiên cứu cho Bộ Chiến tranh, gọi hiện
tượng này là hiệu ứng ru ngủ. Cho đến nay, cách lý giải hợp lý nhất là trong
ký ức của chúng ta, nguồn gốc của lý luận phai nhạt nhanh chóng hơn là bản
thân lý luận đó. Nói cách khác, não bộ nhanh chóng quên đi nguồn phát
thông tin (ví dụ từ Ban Tuyên truyền). Trong khi đó, bản thân thông điệp
(nghĩa là chiến tranh là cần thiết và cao cả) thì phải mất nhiều thời gian mới
phai nhạt hoặc thậm chí còn lưu lại mãi. Do đó, kiến thức gặt hái được từ
một nguồn không đáng tin cậy theo thời gian càng tăng độ xác tín. Sự ngờ
vực tan biến còn nhanh hơn bản thân thông điệp.
Tại Mỹ, càng ngày các cuộc tranh cử càng thường xuyên xoay quanh
những quảng cáo ác ý, trong đó các ứng cử viên tìm cách bôi nhọ hồ sơ hoặc
danh tiếng của nhau. Tuy nhiên, theo luật, mỗi quảng cáo chính trị phải tiết
lộ đơn vị tài trợ để người ta hiểu rõ rằng đây là một thông điệp vận động.
Mặc dù vậy, hàng loạt nghiên cứu chứng minh được rằng hiệu ứng ru ngủ
vẫn có hiệu quả trong trường hợp này, đặc biệt là đối với những cử tri còn
lưỡng lự. Người đưa tin dần dần rơi vào quên lãng, trong khi những buộc tội
ác ý vẫn bám trụ.
Tôi từng tự hỏi làm sao quảng cáo lại có thể có hiệu quả. Bất kỳ ai biết tư
duy logic hẳn đều nhận ra quảng cáo chỉ là quảng cáo, họ sẽ biết phân loại
và bỏ qua chúng. Thế nhưng ngay cả khi bạn là một độc giả tinh tế và thông
minh, thì không phải lúc nào bạn cũng giữ được sự tỉnh táo. Có khả năng là
chỉ sau vài tuần, bạn sẽ chẳng còn nhớ mình đã đọc được thông tin nào đó từ
một bài báo được nghiên cứu cẩn thận hay là một quảng cáo thương mại
khôn ngoan nữa.
