6
ĐỪNG LẤY ĐỒ UỐNG MIỄN PHÍ
Có qua có lại
K
hông lâu trước đây, bạn có thể đã bắt gặp các môn đồ của giáo phái Hare
Krishna trong những bộ áo thụng dài màu nghệ lướt qua trong lúc bạn đang
rảo bước để kịp lên một chuyến bay hoặc một chuyến tàu tới đâu đó. Một
thành viên của giáo phái này bèn tặng bạn một bông hoa nhỏ và mỉm cười
với bạn. Giống như hầu hết mọi người, bạn sẽ nhận lấy bông hoa chỉ để
tránh tỏ ra thô lỗ. Nếu như có ý định từ chối, thể nào bạn cũng sẽ nghe được
một lời nói dịu dàng: “Cứ cầm lấy đi, đây là món quà của chúng tôi dành
cho bạn.” Nếu vứt bông hoa vào thùng rác gần nhất, bạn sẽ nhìn thấy trong
đó đã có một vài bông hoa giống như thế. Thế nhưng chuyện này chưa kết
thúc. Ngay khi bạn cảm thấy như mình có lỗi, thì một môn đồ Krishna khác
tiến lại gần, và lần này họ đề nghị bạn quyên tiền. Trong nhiều trường hợp,
lời khẩn cầu này sẽ thành công - hiệu ứng của nó lan tỏa đến mức nhiều sân
bay đã cấm môn phái này xuất hiện.
Nhà tâm lý học Robert Cialdini có thể giải thích được vì sao việc này và
những cuộc vận động tương tự như vậy đã thành công. Ông đã nghiên cứu
hiện tượng có qua có lại và khẳng định rằng con người ta cảm thấy vô cùng
khổ sở khi mắc nợ một ai đó.
Rất nhiều tổ chức phi chính phủ và các tổ chức thiện nguyện lợi dụng
chính xác phương pháp này: cho đi để nhận lại. Tuần trước, một tổ chức bảo
tồn gửi cho tôi một phong bì thư chứa đầy bưu thiếp của hàng loạt thắng
cảnh tuyệt đẹp. Bức thư đi kèm cam đoan với tôi rằng những tấm bưu thiếp
kia là quà tặng của họ, cho dù tôi có quyết định đóng góp cho tổ chức hay
