87
VÌ SAO BẠN THÍCH TIỂU THUYẾT HƠN SỐ LIỆU THỐNG KÊ
Nhân cách hóa
T
rong mười tám năm, truyền thông Mỹ bị cấm công bố các bức ảnh về
quan tài của những người lính hi sinh. Tháng Hai năm 2009, bộ trưởng Quốc
phòng Robert Gates gỡ bỏ lệnh cấm này và các bức ảnh lan tràn trên mạng
Internet. Chính ra, cần phải có sự đồng ý từ người thân của những người lính
hy sinh trước khi bất kỳ hình ảnh nào được đăng tải, nhưng nguyên tắc như
vậy không thể thi hành. Vậy tại sao lúc ban đầu người ta lại đưa ra lệnh cấm
này? Để che giấu cái giá thực sự của chiến tranh. Chúng ta có thể dễ dàng
tìm ra số liệu thương vong, nhưng nó chẳng làm chúng ta rung động. Con
người, đặc biệt là người chết, thì khác: họ khiến ta xúc động.
Tại sao lại như vậy? Trong hàng niên kỷ, hội nhóm đóng vai trò thiết yếu
đối với sự tồn tại của chúng ta. Do đó, suốt hàng ngàn năm qua, chúng ta
phát triển một giác quan thính nhạy để biết người khác suy nghĩ và cảm thấy
như thế nào. Khoa học gọi nó là “thuyết tâm ý”. Đây là một thí nghiệm minh
họa: bạn được cho 100 đô la và phải chia sẻ nó với một người lạ mặt. Bạn có
thể quyết định xem nó được chia ra như thế nào. Nếu người kia hài lòng với
đề xuất của bạn, số tiền sẽ được chia ra như vậy. Nếu anh ta hoặc cô ta từ
chối đề nghị của bạn, bạn phải trả lại 100 đô la và không ai được gì hết. Vậy
bạn chia số tiền như thế nào?
Sẽ là hợp lý khi đề nghị chia cho người lạ kia rất ít tiền - có lẽ chỉ cần một
đô la. Dù sao thế vẫn còn hơn không có gì. Tuy nhiên, vào thập niên 1980,
khi các nhà kinh tế học bắt đầu thí nghiệm với “trò chơi tối hậu thư” (thuật
ngữ mang tính kỹ thuật), những người chơi hành xử rất khác nhau. Họ đề
