hoặc nhanh chóng bị bỏ qua như các “ngoại lệ” hoặc “trường hợp cá biệt”.
Thế là họ trở nên mù quáng trước bằng chứng phủ quyết.
Vậy bạn có thể làm gì? Khi từ “ngoại lệ” đột nhiên xuất hiện, hãy dỏng tai
lắng nghe. Thường thì nó che giấu sự hiện diện của bằng chứng phủ quyết.
Hãy nghe theo Charles Darwin: từ khi còn trẻ, ông đã bắt đầu học cách
chống lại thành kiến chứng thực một cách có hệ thống. Cứ khi nào xuất hiện
những quan sát mâu thuẫn với lý thuyết của mình, ông đều rất nghiêm túc
xem xét chúng rồi ghi lại ngay lập tức. Ông biết rằng trí óc thường tích cực
“quên đi” bằng chứng phủ quyết sau một thời gian ngắn. Càng tin vào tính
xác tín của lý thuyết mình đưa ra, ông càng tích cực tìm kiếm bằng chứng
phủ quyết.
Thực nghiệm sau đây chứng tỏ hoài nghi lý thuyết của chính mình mất
nhiều công sức đến thế nào. Một giáo sư cho các sinh viên của mình xem
dãy số 2, 4, 6. Họ phải tính toán để tìm ra quy luật của dãy số mà giáo sư đã
viết đằng sau mẩu giấy. Các sinh viên phải đưa ra con số tiếp theo trên dãy
số mà sau đó giáo sư sẽ trả lời là “phù hợp quy luật” hoặc “không phù hợp
quy luật”. Các sinh viên có thể đoán bao nhiêu số tùy thích nhưng họ chỉ có
thể đưa ra quy luật đúng một lần. Hầu hết các sinh viên đều cho rằng 8 là số
tiếp theo, và giáo sư đều trả lời: “Hợp quy luật.” Để chắc chắn, họ lại nói 10,
12, và 14. Lần nào giáo sư cũng đáp: “Hợp quy luật.” Các học sinh bèn kết
luận: “Quy luật là cộng thêm 2 vào số cuối cùng.” Giáo sư lắc đầu: “Đó
không phải là quy luật.”
Một học sinh thông minh bèn thử một phương pháp khác. Cậu thử nêu
con số -2. Giáo sư nói: “Không hợp quy luật.” “Số 7?” cậu hỏi. “Hợp quy
luật.” Cậu học sinh liền thử nói ra mọi kiểu số: -24; 9; -43. Rõ ràng cậu ta có
một ý tưởng, và cậu ta đang thử tìm hiểu xem nó có vấn đề gì không. Chỉ
khi không còn có thể tìm ra một ví dụ phủ quyết, cậu ta mới nói: “Quy luật
là số tiếp theo phải lớn hơn số trước đó.” Vị giáo sư liền lật mặt sau của tờ
giấy và nó viết đúng những gì cậu vừa nói. Vậy điều gì làm nên sự khác biệt
của cậu học sinh lanh lợi đó so với các bạn? Trong khi phần lớn những
người khác chỉ muốn khẳng định lý thuyết của họ, thì cậu tìm cách xác định
