tự tin thái quá không chỉ ra liệu các ước tính riêng lẻ có đúng hay không.
Chính xác hơn, theo lời Taleb, “nó đo lường khoảng cách giữa những gì
người ta thực sự biết và lượng kiến thức mà họ nghĩ rằng mình biết”. Điều
đáng ngạc nhiên là: các chuyên gia chịu ảnh hưởng của hiệu ứng tự tin thái
quá nặng nề hơn so với những người không chuyên khác. Nếu được yêu cầu
dự báo giá dầu trong vòng năm năm, một giáo sư kinh tế sẽ đưa ra con số
chẳng chính xác hơn một người trông coi vườn thú. Thế nhưng vị giáo sư thì
sẽ đưa ra dự báo của mình như thể đoán chắc vào nó.
Hiệu ứng tự tin thái quá không chỉ dừng lại ở kinh tế học: theo Taleb,
84% người Pháp ước tính rằng họ là những người tình trên trung bình. Nếu
không vì hiệu ứng tự tin thái quá, thì con số chính xác đáng ra phải là 50%,
bởi theo giá trị trung bình trong thống kê, 50% phải thuộc về nhóm cao hơn
còn 50% còn lại rơi vào nhóm thấp hơn. Trong một cuộc khảo sát khác, 93%
sinh viên Mỹ tự cho mình là những tài xế “trên trung bình”. Và 68% giáo
viên của Đại học Nebraska tự chấm bản thân nằm trong top 25% dẫn đầu về
năng lực giảng dạy. Các doanh nhân và những người mong muốn kết hôn
cũng tự coi bản thân là khác biệt: họ tin rằng mình có thể vượt qua mọi
nghịch cảnh. Thực tế, hoạt động kinh doanh sẽ thấp hơn rất nhiều nếu không
có hiệu ứng tự tin thái quá. Chẳng hạn, mọi chủ nhà hàng đều hy vọng sẽ
mở thêm được nhà hàng gắn sao Michelin
mới, cho dù các số liệu thống kê
chỉ ra rằng hầu hết họ đều phải đóng cửa chỉ sau ba năm. Lợi tức từ khoản
đầu tư trong ngành kinh doanh nhà hàng bị rơi vào mức âm trong một thời
gian dài.
Hầu như không có một dự án lớn nào được hoàn thành trước hạn và tốn ít
chi phí hơn so với dự tính. Một số trường hợp trì hoãn và bội chi thậm chí đã
trở thành huyền thoại, ví dụ như dự án Airbus A400M, nhà hát Opera
Sydney, và dự án cao tốc Big Dig tại Boston. Bạn còn có thể bổ sung thêm
nhiều cái tên nữa vào danh sách này. Vì sao như vậy? Trong chuyện này, có
hai hiệu ứng cùng tác động. Thứ nhất, đó là hiệu ứng tự tin thái quá truyền
thống. Thứ hai, những người có mối quan tâm trực tiếp đến dự án này có
động cơ để hạ thấp chi phí: các chuyên gia tư vấn, nhà thầu và các nhà cung
cấp đều cần có đơn đặt hàng. Các đơn vị xây dựng cảm thấy tự tin hơn với
