ông, Thiên nga đen. Cuốn sách đã đưa Taleb gia nhập hàng ngũ các trí thức
tinh hoa. Cũng trong khoảng thời gian này, đam mê viết lách trong tôi lớn
dần lên, tôi bắt đầu đọc ngấu nghiến những cuốn sách và bài viết của các
nhà khoa học xã hội và khoa học nhận thức về các đề tài như “suy nghiệm
và thành kiến”, rồi tôi còn tăng cường trao đổi email với rất nhiều nhà
nghiên cứu cũng như đến thăm phòng thí nghiệm của họ. Tới năm 2009, tôi
nhận ra rằng, ngoài công việc của một tiểu thuyết gia, tôi còn trở thành một
nhà nghiên cứu tâm lý học nhận thức và xã hội học.
Việc không thể suy nghĩ thấu suốt, hay điều mà các chuyên gia gọi là một
“lỗi nhận thức”, là sự đi chệch có hệ thống khỏi logic - chệch khỏi cách cư
xử và tư duy tối ưu hợp tình hợp lý. Khi dùng từ “có hệ thống”, tôi muốn nói
đó không chỉ là những sai lầm thi thoảng mắc phải trong xét đoán, mà là
những sai lầm đều đặn, những rào cản đối với logic mà chúng ta vấp phải
hết lần này đến lần khác, những kiểu tư duy lặp đi lặp lại từ thế hệ này sang
thế hệ khác và kéo dài nhiều thế kỷ. Chẳng hạn như, chúng ta thường đánh
giá quá cao sự hiểu biết của chính mình chứ chẳng mấy khi đánh giá thấp
nó. Tương tự, nguy cơ đánh mất một thứ gì đó khiến chúng ta bị kích động
hơn nhiều so với khả năng kiếm được thứ tương tự. Khi ở bên cạnh những
người khác, chúng ta thường có xu hướng điều chỉnh cách cư xử của mình
cho phù hợp với cách cư xử của họ, chứ không phải ngược lại. Những câu
chuyện ngắn khiến chúng ta bỏ qua phân bố thống kê (tỷ lệ cơ bản) ẩn phía
sau, chứ không phải ngược lại. Sai lầm chúng ta mắc phải vì cứ mải miết
đeo đuổi cùng một kiểu tư duy cũ cứ chất chồng lên nhau ở một góc riêng dễ
đoán giống như quần áo bẩn vậy, trong khi góc bên kia thì vẫn được giữ khá
sạch sẽ (nghĩa là chúng chất đống trong “góc tự tin thái quá”, chứ không
phải “góc thiếu tự tin”).
Để tránh ném khối tài sản tôi đã tích lũy được trong suốt sự nghiệp cầm
bút vào những canh bạc vô bổ, tôi bắt đầu lập ra một danh sách các lỗi nhận
thức mang tính hệ thống ấy, bổ sung các ghi chú và những câu chuyện cá
nhân làm minh họa - mà không hề có ý định sẽ xuất bản chúng. Ban đầu tôi
chỉ định lập ra danh sách này cho riêng mình. Trong đó, một số lỗi tư duy đã
được biết đến hàng thế kỷ nay, còn số khác chỉ được phát hiện trong vài năm
