tranh, ngoài một khoảng giấy đã bị xoá trắng, nhưng cái không gian trống rỗng
ấy lại gợi lên rất mạnh cái cảm giác về sự quay ngược chiều của mũi tên thời
gian. Một cái gì đó đã từng không có, rồi có, rồi lại không có nữa - chiều thời
gian đã được đưa thêm vào trong cái vốn chỉ là một tấm giấy hai chiều bất
động. Giống như lời Meister Eckhardt, vị pháp sư thời Trung cổ, đã từng viết:
“Chỉ có bàn tay đã tẩy đi mới có thể viết ra sự thật”.
Năm 1959, Rauschenberg sắp đặt nên tác phẩm khiêu khích nhất của mình
Hình lồng nhau (Hình 18.3). Một cái bệ thấp, rộng, bề mặt phủ kín các cảnh
không có gì liên quan đến nhau được đặt trên sàn. Đứng chính giữa ở trên bệ là
một con dê nhồi bông, ngang lưng lồng một cái lốp ôtô. Những người xem và
các nhà phê bình đầu tiên nhìn thấy nó đều bối rối. Người xem bị mất phương
hướng, một phần là vì Hình lồng nhau không phải là một tác phẩm nghệ thuật
có thể nhìn nhoáng một lần là nắm bắt được hết. Trước tiên, việc đặt ngang
một bức vẽ trên nền nhà đã tạo ra một ngạc nhiên thị giác lớn đối với người
xem. Vốn quen với việc thấy các bức họa được dựng đứng, đôi khi cũng có
treo trên trần nhà, trường hợp này với định hướng không gian lạ lùng của Hình
lồng nhau khiến người xem bị buộc phải suy nghĩ về không gian theo một cách
khác. Tiếp theo đó, Hình lồng nhau đưa ra hình ảnh lạ lùng của một con súc
vật thực, đã chết. Mọi cơ thể sống chính là hiện thân của thời gian luôn sôi sục.
Từ khi sinh ra đến khi chết đi, cuộc sống là sự chuyển động và thay đổi.
Đường đời của con dê là biểu trưng của chuỗi thời gian. Tuy nhiên, khi con dê
chết đã được nhồi bông, cái hình dạng sống ấy đã bị chộp giữ lại tại thời khắc
đó và sẽ cưỡng lại sự phân huỷ tự nhiên, không còn bị dòng thời gian trôi đi
làm suy suyển gì nữa. Ý niệm về con dê trong Hình lồng nhau đã đối lập và bổ
sung cho ý niệm trong nghệ thuật bonsai và các bức “thảo họa” của
Rauschenberg. Mượn lời của Magritte, con dê chính là “thời gian bị chặn đứng
lại”.
Thêm cho cái hình ảnh này là thành tố thứ ba được lồng vào đặt giữa lưng
con dê - chiếc lốp xe cũ. Chức năng của một cái lốp xe là để đi lại. Và như vậy,
lốp xe chính là biểu tượng của sự thay đổi quay vòng, của chuyển động và tốc
độ. Một cái lốp thực, không bao giờ còn quay vòng được nữa, được choàng
ngang mình một con dê chết đã nhồi bông cũng không bao giờ di chuyển hay
thay đổi được nữa, là hai biểu tượng hùng hồn của thời gian bị chặn dừng lại.
