Newton về thời gian bất biến và quyết định luận. Igor Stravinsky, một nhà cách
tân khác lớn ngang tầm Schoenberg, đã thay đổi cơ bản điều này bằng cách đột
ngột biến đổi bất cứ cái gì phảng phất giống một tiết tấu có thể đoán trước
được. Ông đặt các tiết tấu đối nghịch ở cạnh nhau, với những thay đổi bất ngờ
sửng sốt đến mức làm bối rối người nghe. Dễ thấy là những thính giả đầu tiên
của thứ dị giáo âm nhạc này đã hoang mang đến mức nào. Năm 1913, tại buổi
trình diễn đầu tiên tác phẩm Lễ đăng quang của mùa xuân của Stravinsky, một
cuộc ẩu đả hỗn loạn đã bùng lên giữa các thính giả trong quá trình tác phẩm
được diễn tấu. Kiểu bùng phát như thế là vô cùng hiếm hoi, vô cùng ít thấy
trong các phòng hòa nhạc trang nghiêm của châu Âu. Mọi sự xấu đi rất nhanh.
Trong khi các thính giả ăn miếng trả miếng nhau bằng những cú thụi, thì nhà
soạn nhạc đã nhanh chân tẩu thoát vào màn đêm qua một cái cửa sổ ở hậu đài.
Một trong số nhiều lí do gây nên cuộc hỗn loạn ấy là Stravinsky dám thách
thức ý niệm về thời gian tuyệt đối, trôi theo máy đếm nhịp. Phản ứng của thính
giả trước một nhịp điệu âm nhạc được nén khác lạ và đầy nghịch âm rồi lại nở
ra chính là một bản sao nữa cho thấy công chúng đã phải vất vả như thế nào để
hiểu ra được các khái niệm của Einstein về thời gian tương đối.
Cùng với những phát triển như vậy trong nhạc cổ điển, thì loại nhạc jazz
Dixieland
đã nảy sinh từ nước Mĩ và ào ạt chinh phục châu Âu bằng những
gợi nhớ của nó về thứ âm nhạc phức điệu Trung cổ và nghệ thuật tranh ghép
mảnh. Ở vùng Dixieland, nhiều nhạc công chơi các giai điệu tách biệt trong
cùng một bản nhạc phức hợp. Giai điệu của bản nhạc ấy, bị phá vỡ ra thành
tầng tầng các mảng âm thanh tách biệt, dường như không có tổ chức liên quan
gì với nhau hết, chẳng khác bao nhiêu so với một bức tranh theo phong cách
Lập thể.
Những cách tân do các nhà soạn nhạc thế hệ mới của nhạc cổ điển và nhạc
jazz tạo nên là những biến thể về hình thức và nội dung của âm nhạc. Tuy
nhiên, ở đầu thế kỉ hai mươi, sự biến đổi cơ bản nhất đã xảy ra với âm nhạc là
ở trong quá trình của nó, tức là trong cách thức âm nhạc được lan truyền đi
trong thời gian và không gian. Trong toàn bộ lịch sử của âm nhạc, sự biến đổi
này mới là sâu xa nhất.
Do âm nhạc là âm thanh, mà âm thanh thì không thể tồn tại trong chân
không, nên vì thế âm nhạc nhất thiết phải được truyền đi trong gió. Cho đến
