CHƯƠNG V
LỜI PHÊ BÌNH CỦA ĐỘC GIẢ
Tôi tường nhà văn cũng phải cần can đảm gần như chiến sĩ.
STENDHAL
Bởi vì bạn khác tôi cho nên tôi yêu bạn, yêu bạn vì những chỗ bạn
khác tôi.
- GIDE.
Lời khen của nhà phê bình, có thể ví như ngọn gió căng cánh
buồm của văn nhân, đưa tới thành công và danh vọng chẳng hạn
như Marcel Proust được Léon Daudet nhiệt liệt ca-tụng mà nổi danh
khắp thế giới (Trong trường hợp ấy, ai sướng hơn ai nhỉ, người đã
tìm được một thiên tài hay kẻ được đưa lên hàng thiên tài?)
Mà lời chê của nhà phê bình cũng có thể ví như ngọn sóng đánh
úp luôn chiếc thuyền của văn nhân. Tôi không nhớ đã đọc ở đâu
rằng một tác giả ở Pháp đã tự-tử vì bị chỉ-trích thậm-tệ và tôi chắc
một kịch-gia nọ ở nước ta không còn ham soạn kịch nữa sau khi tác
phẩm bị chê “về nội dung là số không, về hình thức cũng là số
không, cộng hai số không vẫn thành số không”.
Tôi tưởng nếu tác phẩm hoàn toàn là một con số “không” như vậy
thì nên quên đi, chứ phê bình mà làm chi? Đã chắc gì mà dám quả
quyết là con số không vì cả những nhà phê bình đại danh khắp thế-
giới mười lần xét đoán cũng có ba, bốn lần sai. Mà dù ta xét không
lầm đi nữa thì mạt sát người tàn nhẫn không phải là cách làm cho
người chịu nhận lỗi mà sửa mình. Có khi ta còn đi ngược mục đích
của ta nữa, muốn cho một tác phẩm bị chôn vùi mà ta chê quá, độc
giả có thể vì hiếu kỳ, lại tìm mua về coi cho kỳ được.
Vậy chỉ nên phê bình những tác phẩm có ít nhiều giá trị, để có thể
vừa chê vừa khen. Như thế phê bình mới có tính cách kiến thiết và
ích lợi cho văn học.
