nhiều mảnh nhỏ, song mỗi mảnh vỡ này đều mang cùng chất liệu như khối
cấu trúc trước đó. Ngay cả tầng lớp bị trị bên ngoài cũng được hình thành
từ những thành phần nằm trong phạm vi ảnh hưởng của xã hội đang tan rã.
Tuy nhiên, cuộc nghiên cứu về các mảnh vụn xã hội trong quá trình tan rã –
và điều này không chỉ đúng với tầng lớp bị trị bên ngoài mà với cả các tầng
lớp bị trị bên trong và thiểu số thống trị – thường đòi hỏi chúng ta xem xét
đến các tác nhân ngoại lai cũng như các tác nhân bản xứ.
Thực tế đã rõ là, mặc dù việc định nghĩa xã hội như một “phạm vi
nghiên cứu dễ hiểu” có thể được chấp nhận hầu như không cần phải thẩm
định gì thêm chừng nào xã hội đó còn trong quá trình phát triển, song định
nghĩa này chỉ còn có thể duy trì một cách hạn chế khi chúng ta bước sang
giai đoạn tan rã. Mặc dù sự sụp đổ của các nền văn minh đúng là do chúng
tự đánh mất khả năng tự quyết từ bên trong, chứ không phải do tác động từ
bên ngoài, song quá trình tan rã và sụp đổ mà một nền văn minh trải qua
không còn hoàn toàn “dễ hiểu” nếu không tham khảo đến những tác nhân
và vận động ngoại lai. Khi nghiên cứu đời sống của một nền văn minh
trong giai đoạn tan rã, “phạm vi nghiên cứu dễ hiểu” rõ ràng đã được mở
rộng hơn so với phạm vi của xã hội đơn lẻ đang xét. Điều này có nghĩa
rằng, trong quá trình tan rã, chất liệu của cơ thể xã hội có khuynh hướng
không chỉ phân chia thành ba thành phần như chúng ta đã nghiên cứu mà
còn nối lại khả năng tự do kết hợp với những thành phần đến từ những cơ
thể xã hội khác. Do đó chúng ta thấy rằng nền tảng mà chúng ta chọn để đặt
chân lên từ đầu nghiên cứu này, vốn đến nay vẫn tỏ ra rất vững chắc, giờ
đây đang trượt dần ngay dưới chân chúng ta. Ở đầu nghiên cứu, chúng ta đã
chọn các nền văn minh làm đối tượng nghiên cứu chỉ vì chúng trình bày
diện mạo của một “phạm vi dễ hiểu”, cho phép chúng ta nghiên cứu chúng
một cách phân lập. Giờ đây chúng ta thấy mình đang di chuyển từ quan
điểm này sang một quan điểm khác mà chúng ta sẽ phải chọn lựa khi khảo
sát những va chạm giữa các nền văn minh.
Trong khi chờ đợi, đây là thời điểm thuận tiện để chúng ta phân lập và
so sánh những ảnh hưởng riêng của các ảnh hưởng ngoại lai và bản xứ có
