các chính quyền trung ương bản xứ và ngoại quốc bắt đầu tách rời. Chính
quyền trung ương bản xứ, dù cho giá trị thực sự của nó là gì chăng nữa,
cũng có khuynh hướng ngày càng được thần dân chấp nhận và xem là cơ
cấu xã hội khả dĩ duy nhất dành cho đời sống của họ. Ngược lại, chính
quyền trung ương ngoại lai càng ngày càng mất lòng dân. Thần dân ngày
càng cảm thấy bị xúc phạm bởi những đặc trưng ngoại lai của nó và ngày
càng nhắm mắt làm ngơ trước những điều hữu ích mà chính quyền trung
ương ngoại lai đã và có thể là vẫn đang phục vụ họ.
Một bộ đôi rõ ràng nhất để minh họa cho sự tương phản này là Đế chế
La Mã cung cấp chính quyền trung ương bản xứ cho thế giới Hy Lạp cổ, và
chính quyền đô hộ thuộc Anh cung cấp chính quyền trung ương ngoại lai
thứ hai cho nền văn minh Ấn giáo. Rất nhiều lời trích dẫn có thể được nêu
ra để minh họa cho tình yêu và sự tôn kính của thế hệ thần dân cuối cùng
của Đế chế La Mã dành cho thể chế này, ngay cả khi nó không còn đảm
đương nhiệm vụ của mình một cách hiệu quả và đang trên đà tan rã hiển
nhiên. Có lẽ dẫn chứng mạnh mẽ nhất là một đoạn trong bài thơ De
Consulatu Stilichonis viết dưới thể thơ sáu âm tiết tiếng Latinh của nhà thơ
Claudian xứ Alexandria vào năm 400 sau CN.
Người (Đế chế La Mã) – kiêu hãnh hơn mọi kẻ chinh phạt –
Thật nhẹ nhàng người chinh phục bằng trái tim;
Người là mẹ chứ không là bà chủ, biến nô lệ thành những
đứa con
Và người ôm trọn mọi dân tộc vào lòng.
Kẻ nào chưa được sống dưới sự cai trị của người,
Quyền lợi tối thượng của hắn có đạt được trong ngày hôm
nay?
Ta có thể dễ dàng chứng minh chính quyền đô hộ thuộc Anh, về nhiều
khía cạnh, tỏ ra là một thể chế rộng rãi hơn và thậm chí có thể là nhân đạo
hơn so với Đế chế La Mã, song nó khó lòng tìm được một Claudian trong
mọi thần dân của nó trong xã hội Ấn giáo.
