với quan điểm trừu tượng của các trường phái triết học: một thần Zeus
Khắc kỷ hoặc một thần Helios tân Plato. Vậy thì tại sao trong vở kịch
huyền bí về đề tài khám phá Thượng Đế của con người, vai quan trọng nhất
lại được phân, không phải cho một thần Helios thanh cao hoặc một thần
Amon-Re oai nghiêm, mà cho vị thần Yahweh quê mùa cục mịch, mà nếu
xét về tài năng để có thể vào vai diễn tối quan trọng này thì dường như tỏ ra
thua kém rõ rệt so với các đối thủ về sau đã thất bại dưới tay thần?
Câu trả lời được tìm thấy ở một nhân tố trong quan niệm của Do Thái
giáo – Cơ Đốc giáo – Hồi giáo mà chúng ta chưa đề cập tới. Chúng ta vừa
phân tích về tính phổ quát và tính độc tôn. Tuy nhiên, với tất cả sự ưu tú
của chúng, những thuộc tính này của chân Thượng Đế vẫn chỉ là kết luận
theo hiểu biết của con người; chúng không phải là những kinh nghiệm của
trái tim con người. Đối với số đông nhân loại, bản chất của Thượng Đế là
ngài phải là một vị thần thánh đang sống cho phép một con người đang
sống gia nhập vào một mối quan hệ giống như những mối quan hệ tâm linh
giữa ngài với những con người khác, đồng loại của anh ta. Chân lý đang
sống này là nền tảng bản chất của Thượng Đế trong tâm hồn những con
người đang tìm kiếm sự giao tiếp với ngài; và phẩm chất của một con
người, vốn là bản chất của Thượng Đế trong đức tin của người Do Thái, Cơ
Đốc và Hồi giáo đang thờ phượng ngài hiện nay, cũng là bản chất của thần
Yahweh như được khắc họa trong kinh Cựu ước. “Người trần nào nghe
được lời thánh thần đang sống thốt lên giữa bể lửa tứ bề?”
hãnh của “những người được chọn” của Yahweh. Khi vị Thượng Đế sống
của Israel đụng độ với nhiều quan điểm trừu tượng khác nhau của các triết
gia, chân lý trở nên hết sức hiển nhiên, như lời Odyssey: “Chỉ mình ngài
đang sống còn những kẻ khác chỉ là chiếc bóng”. Hình tượng nguyên thủy
của thần Yahweh đã phát triển thành quan niệm về Thiên Chúa của Cơ Đốc
giáo nhờ sự bổ sung những thuộc tính cụ thể và dễ hiểu từ những quan
điểm trừu tượng nói trên mà không hề đoái hoài đến chuyện tri ân hoặc
ngần ngại xóa sổ các “ân nhân” của nó.
