Vậy ba khu vực nói trên nên được coi là thuộc vùng đất cũ hay mới?
Trong trường hợp nước Nga, câu hỏi này hầu như không cần phải trả lời.
Trong trường hợp vùng trung tâm và Đông Bắc Anatolia, chắc chắn đó là
vùng đất mới đối với xã hội Cơ Đốc Chính thống, mặc dù 2000 năm trước
nó đã từng là mái nhà của nền văn minh Hittite. Ảnh hưởng của văn minh
Hy Lạp cổ lên khu vực này bị trì trệ và luôn luôn không hoàn toàn. Đóng
góp đầu tiên, cũng có lẽ là duy nhất của nó cho văn minh Hy Lạp cổ diễn ra
vào giai đoạn cuối trong vòng đời của xã hội Hy Lạp, được thực hiện bởi tổ
tiên của những người Cappadocia đã thành lập Giáo hội trong thế kỷ thứ tư
sau CN.
Trung tâm còn lại của xã hội Cơ Đốc Chính thống - vùng nội địa của
bán đảo Balkan - cũng là một vùng đất mới, do lớp vỏ bọc của nền văn
minh Hy Lạp cổ phủ lên lãnh địa này trong thời gian Đế chế La Mã đã bị
tiêu diệt mà không để lại một dấu vết nào trong thời kỳ quá độ theo sau đó.
Sự tàn phá ở đây triệt để hơn bất kỳ vùng lãnh địa phương Tây nào của Đế
chế La Mã, ngoại trừ nước Anh. Những lãnh thổ La Mã Cơ Đốc không đơn
giản bị chinh phục, mà là bị hủy diệt thực sự bởi những kẻ xâm lược man
rợ ngoại đạo. Những người man di này đã tận diệt mọi yếu tố của nền văn
minh địa phương hiệu quả đến nỗi, khi các hậu duệ của họ hối hận trước
những hành động tàn ác của cha ông mình, họ đã phải thu lượm các hạt
giống mới từ bên ngoài để bắt đầu ươm mầm trở lại vào khoảng ba thế kỷ
sau. Và như vậy, đất đai ở đây đã bị bỏ hoang trong một thời gian dài, gấp
đôi thời gian đất đai của nước Anh bị bỏ hoang vào thời kỳ sứ mệnh của
thánh Augustine. Vì thế lãnh địa mà nền văn minh Cơ Đốc Chính thống
thành lập trung tâm quyền lực thứ hai của nó chính là vùng đất mà mới
cách đó không lâu vừa được cải tạo lại từ thiên nhiên hoang dã.
Như vậy, ba vùng lãnh thổ mà xã hội Cơ Đốc Chính thống đạt được
những thành tựu nổi bật nhất đều là đất mới, và còn đáng chú ý hơn nữa khi
ta thấy rằng chính Hy Lạp, tiêu điểm chói sáng của nền văn minh tiền đề,
chỉ đóng một vai trò hết sức mờ nhạt trong lịch sử của xã hội Cơ Đốc
Chính thống cho tới khi, vào thế kỷ 18 sau CN, nó trở thành cánh cổng mà
