nghèo nàn Attica bị tàn phá hai lần liên tiếp, bản thân Athens bị chiếm
đóng và các đền thờ của nó bị hủy diệt. Toàn bộ cư dân vùng Attica phải
tản cư và vượt biển để đến Peloponese với tư cách là những người tị nạn;
và chính trong hoàn cảnh này hạm đội Athens đã chiến đấu và chiến thắng
trong trận Salamis. Không còn nghi ngờ gì nữa, chính tai ương đã đánh
thức tinh thần bất khuất của người Athens và mở ra những thành tựu của
nền văn minh độc nhất vô nhị trong lịch sử nhân loại. Những đền đài đối
với người Athens là biểu tượng sâu sắc nhất thể hiện sự phục hưng của xứ
sở họ. Khi xây dựng lại chúng, xã hội Athens đã cho thấy một sức sống
mãnh liệt hơn rất nhiều so với nước Pháp sau 1918. Lúc người Pháp phục
hồi những bức tường đổ nát của Đại thánh đường Reims, họ đã cung kính
khôi phục từng mảnh đá hay từng bức tượng vỡ. Khi người Athens phát
hiện đền Hekatompedon bị cháy đến tận móng, họ đã để nguyên nền móng
cũ nằm đó và tiếp tục tiến lên, tìm một vị trí mới, để xây nên đền
Parthenon.
Sự kích thích của tai ương được minh họa rõ nét nhất trong phản ứng
từ những thảm họa quân sự, nhưng các ví dụ còn có thể được tìm thấy ở
nhiều lĩnh vực khác. Chúng ta hãy xem xét một trường hợp tiêu biểu, xuất
hiện trong lĩnh vực tôn giáo với hoạt động của các thánh Tông đồ. Những
hoạt động tích cực này, cuối cùng đã chinh phục được toàn bộ thế giới Hy
Lạp cổ cho Cơ Đốc giáo, xuất hiện vào thời điểm, các thánh Tông đồ bị suy
sụp về mặt tinh thần bởi việc biến mất một cách đột ngột thi thể vị Thầy
của họ, ngay sau khi nó được phục hồi một cách kỳ diệu. Sự mất mát lần
thứ hai này có lẽ còn nặng nề hơn cả khổ hình. Tuy vậy, tai ương quá đau
đớn này đã đánh thức trong tâm hồn họ một phản ứng tâm lý với sức mạnh
tương ứng, được diễn đạt qua truyền thuyết về sự xuất hiện của hai người
trong bộ áo trắng và sự hạ nhiệt của những lưỡi lửa Pentecostal. Với sức
mạnh hồn thánh, họ thuyết giảng về tính linh thiêng của việc chịu khổ hình
và sự biến mất của Jesus không chỉ với dân Do Thái mà với cả Sanhedrin.
Và trong vòng ba thế kỷ, chính quyền La Mã đã phải đầu hàng trước một
