NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ NHÂN LOẠI - Trang 286

công trước các thách thức liên tục được coi là biểu hiện của quá trình phát
triển nếu như, khi diễn tiến đó xảy ra, hoạt động có khuynh hướng chuyển
từ một môi trường (tự nhiên hoặc con người) bên ngoài sang một sự phát
triển nội tại của đặc điểm xã hội, hoặc của nền văn minh. Càng phát triển
theo tiến trình này, nó càng ít gặp những thách thức đến từ các thế lực bên
ngoài vốn đòi hỏi đáp trả bằng các cuộc chiến tranh chống ngoại xâm, mà
càng thường xuyên gặp những thách thức nội tại. Tiến bộ xã hội có nghĩa là
sự phát triển của các đặc điểm xã hội hoặc nền văn minh có khuynh hướng
trở thành môi trường, thách thức và lĩnh vực hoạt động của chính nó. Nói
cách khác, tiêu chuẩn phát triển của nền văn minh là tiến trình tự khẳng
định mình; và tiến trình này là công thức cố định để mô tả phép màu giúp
sự sống thâm nhập vào vương quốc của nó.