thức, cũng có trường phái tư duy cho rằng chiến tranh “không mang lại lợi
lộc” cho ngay cả người tưởng được lợi từ nó. Trong thời gian trước khi nổ
ra nội chiến ở Mỹ, H.R Helper đã chứng minh chế độ nô lệ không đem lại
lợi lộc cho chủ nô, nhưng ông đã bị tầng lớp mà ông tìm cách khai sáng chỉ
trích; tương tự như vậy, trong thời gian trước Thế chiến thứ I (1914-1918),
Norman Angell đã viết sách chứng minh chiến tranh đem lại tổn thất cho cả
phe chiến thắng lẫn kẻ thất bại, và bị đa số quần chúng lên án. Tại sao xã
hội chúng ta không thể loại bỏ chiến tranh dễ dàng như khi thủ tiêu chế độ
nô lệ? Câu trả lời thật hiển nhiên. Trong trường hợp này, hai động lực của
hệ thống công nghiệp và chế độ dân chủ đã tác động đồng thời và cùng
chiều.
Nếu quay lại tình trạng của thế giới phương Tây vào thời điểm trước
khi hệ thống công nghiệp và chế độ cộng hòa xuất hiện (giữa thế kỷ 18),
chúng ta sẽ nhận thấy rằng lúc ấy, chiến tranh ở tình trạng giống hệt như
chế độ nô lệ: nó rõ ràng đã hết thời, nhưng vẫn xảy ra ít nhiều. Những
người theo chủ nghĩa duy lý vào thế kỷ 18 đã nhìn lại với sự ghê tởm về
quá khứ,
khi đó chiến tranh đã lên tới mức khủng khiếp do tác động của
sự cuồng tín tôn giáo. Tuy nhiên, vào nửa sau thế kỷ 17, bóng tối đã qua đi,
và tội ác chiến tranh giảm xuống tới mức chưa từng thấy trong lịch sử
phương Tây. Khi “chiến tranh tôn giáo” đến hồi kết thúc vào gần thế kỷ 18,
thì chiến tranh một lần nữa lại trỗi dậy do tác động chủ nghĩa công nghiệp
và chế độ dân chủ. Nếu thắc mắc lực lượng nào đã đóng vai trò quan trọng
hơn cả trong sự khốc liệt của chiến tranh suốt 250 năm qua, chúng ta chắc
chắn sẽ quy cho chủ nghĩa công nghiệp. Nhưng chúng ta đã lầm. Một trong
những cuộc chiến tranh cận đại đầu tiên theo nghĩa này là cuộc cách mạng
Pháp, kéo theo đó là một chu kỳ chiến tranh. Trong những cuộc chiến tranh
này, tác động của chủ nghĩa công nghiệp không đáng kể, còn tác động của
chế độ dân chủ lại hết sức quan trọng. Ngay sự lãnh đạo của thiên tài quân
sự Napoleon cũng không bằng tính chất mãnh liệt mang tính cách mạng của
quân đội Pháp trước thành lũy phòng thủ lạc hậu của các cường quốc lục
địa châu Âu phi cách mạng đã đưa quân đội Pháp đi khắp châu Âu. Nếu
