hoàn toàn không bị mê muội trước sự sùng bái chủ quyền thành phố độc
lập.
Người La Mã tối kỵ với sự sùng bái; nguyên tắc tổ chức nhà nước của
họ là “hai quyền công dân”, nghĩa là người công dân phải có bổn phận với
thành phố nơi anh ta sinh ra và với chính thể rộng lớn hơn của Đế quốc La
Mã. Thỏa hiệp này chỉ khả thi về mặt tâm lý trong những cộng đồng nào
mà sự sùng bái chủ quyền độc lập chưa bóp nghẹt con tim và khối óc của
người dân.
Ở đây, không cần nhấn mạnh nét giống nhau giữa chủ quyền địa
phương trong xã hội Hy Lạp với vấn đề tương ứng trong thế giới chúng ta
hiện nay. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều điều để bàn luận. Lúc trình bày lịch sử
Hy Lạp, chúng ta mong muốn tìm được giải pháp cho vấn đề của phương
Tây chúng ta ngày nay, hoặc ít ra là ở những nơi mà chủ quyền quốc gia
chưa trở thành đối tượng của sự sùng bái. Chúng ta không mong thấy được
sự cứu rỗi từ các quốc gia Đông Âu, nơi mà mọi tư duy tình cảm của người
dân đều gắn bó chặt chẽ với chủ quyền địa phương – thứ được xem là biểu
tượng của một quá khứ vàng son. Xã hội chúng ta chờ đợi việc khám phá ra
hình thức liên kết quốc tế nào đó để đặt chủ quyền địa phương vào những
luật lệ nhất định, và nhờ đó có thể ngăn chặn tai ương của sự hủy diệt. Nếu
khám phá ra, thì thử nghiệm chính trị đó hẳn sẽ là một hình thức đại loại
như khối thịnh vượng chung, trong đó kết hợp truyền thống của một nước
châu Âu cổ kính với tính mềm dẻo của một số quốc gia hiện đại. Hoặc sẽ là
một chính thể như Liên bang Xô Viết cũ, tìm cách tổ chức một số dân tộc
không phải phương Tây thành một kiểu cộng đồng mới toanh dựa trên ý
tưởng cách mạng phương Tây. Ở Liên Xô cũ, chúng ta thấy nhiều nét tương
đồng với Đế quốc Seleucia, hay sự tương đồng của Đế chế Anh với Liên
bang La Mã. Liệu các phe nhóm chính trị bên ngoài thế giới phương Tây
cận đại có sản sinh ra những hình thức chính trị mới khả dĩ có thể giúp ích
cho chúng ta trong việc tái thiết lập Hội Quốc Liên sau Thế chiến thứ nhất
hay không, trước khi mọi việc đã quá trễ? Thật khó biết được; nhưng chúng
ta có thể tin chắc rằng, nếu người đi tiên phong thất bại, thì những người
