không phải là biểu hiện đặc thù nhất của mối bất hòa do sự sụp đổ của nền
văn minh gây ra; suy cho cùng, xã hội phân hóa thành các cộng đồng mang
nặng tính chất địa phương là đặc trưng chung cho xã hội loài người, bất kể
văn minh hay mọi rợ, và chiến tranh giữa các nước chỉ là hành động lạm
dụng phương tiện tự hủy diệt vốn nằm trong tầm tay của bất kỳ xã hội nào.
Trái lại, phân hóa xã hội theo chiều ngang không chỉ là nét đặc thù của các
nền văn minh mà còn là hiện tượng xảy ra vào thời điểm sụp đổ, và là dấu
hiệu của giai đoạn sụp đổ và tan rã, trái ngược với sự thiếu vắng nó trong
giai đoạn hình thành và phát triển.
Chúng ta đã bắt gặp kiểu phân hóa theo chiều ngang khi ngược dòng
thời gian về thời giáo hội Cơ Đốc xung đột với một số tộc người rợ ở Tây
Âu thuộc biên giới phía bắc Đế chế La Mã. Hai thể chế này được thành lập
bởi nhóm xã hội không thuộc xã hội phương Tây và chỉ có thể mô tả bằng
xã hội khác đi trước xã hội chúng ta: nền văn minh Hy Lạp. Chúng ta mô tả
người sáng lập giáo hội Cơ Đốc là tầng lớp bị trị quốc nội, còn người thành
lập các tộc người rợ là tầng lớp bị trị ngoại quốc xã hội Hy Lạp.
Điều tra tiếp, chúng ta thấy hai tầng lớp bị trị này xuất hiện thông qua
hành động ly khai khỏi xã hội Hy Lạp vào thời kỳ bất ổn (xã hội Hy Lạp
không còn tỏ ra sáng tạo nữa mà đã suy tàn); nghiên cứu tiếp nữa, chúng ta
còn thấy sự thay đổi trong tính chất thống trị trong xã hội Hy Lạp đã dấy
lên phong trào ly khai. Thiểu số sáng tạo từng một thời kêu gọi lòng trung
thành tự nguyện từ đa số không sáng tạo nhờ tài mê hoặc giờ đây đã chiếm
được ngôi vị “thiểu số thống trị”. Thiểu số thống trị giữ vững vị thế đặc
quyền đặc lợi bằng vũ lực, và hành động ly khai là phản ứng trước sự
chuyên chế này. Tuy nhiên, đập tan ý định ly khai không phải là thành tích
duy nhất của thiểu số thống trị. Thiểu số thống trị còn để lại đài kỷ niệm
của mình dưới hình hài Đế chế La Mã; Đế chế La Mã không những hình
thành trước cả giáo hội hay các tộc người rợ; sự hiện diện đầy quyền lực
của nó trong thế giới nảy sinh các thể chế vô sản còn là một nhân tố trong
quá trình phát triển của giáo hội và các tộc người rợ. Chính quyền trung
ương này giống như chiếc mai rùa khổng lồ; và trong khi giáo hội núp
