“Nếu con quên người, hỡi Jerusalem, xin cho bàn tay phải
của con quên đi sự khéo léo”.
“Nếu con không nhớ người, xin cho lưỡi của con dính chặt
vào vòm miệng”.
Nỗi nhớ nhà của những người đi đày không phải là dấu ấn tiêu cực: nó
là hành động sáng tạo tích cực. Trong ánh sáng huyền ảo của cảnh mộng
nhìn qua màn nước mắt, pháo đài sụp đổ hóa thân thành thành phố
Jerusalem trên nền đá không cánh cổng địa ngục nào thắng nổi. Và đúng
lúc ấy, những tù nhân không chiều theo ý thích của kẻ bắt giữ đã sáng tác
giai điệu mới bằng nhạc cụ trong tim:
“Đến địa phận Babylon, chúng tôi ngồi xuống khóc khi nhớ
Và trong nước mắt, người Do Thái đã đạt tới sự khai sáng.
Trong phản ứng của người đến tuổi đi lính Syria thuộc tầng lớp bị trị,
rõ ràng có sự tương đồng rất gần giữa lịch sử Babylon và lịch sử Hy Lạp;
tuy nhiên, phản ứng trước thách thức của người Babylon không những bắt
nguồn từ nạn nhân thuộc nền văn minh ngoại quốc mà còn cả từ nạn nhân
người rợ. Trong khi người rợ châu Âu và Bắc Phi bị quân La Mã chinh
phục không tự khám phá tín ngưỡng mà đơn thuần chấp nhận hạt giống
được gieo bởi người vô sản gốc phương Đông, thì người rợ Iran dưới ách
đô hộ của người Assyria đã sinh ra Zarathustra, người sáng lập đạo thờ lửa.
Có nhiều tranh cãi về cuộc đời của Zarathustra, và chúng ta không biết chắc
khám phá tín ngưỡng của ông có phải là phản ứng độc lập trước thách thức
của người Assyria hay không, hay tiếng nói của ông chỉ là tiếng vọng của
những giáo đồ Do Thái bị bỏ lại trong “thành phố của người Medes”. Tuy
nhiên, bất luận hai “tôn giáo cao siêu” đã có quan hệ ban đầu như thế nào,
đạo thờ lửa và đạo Do Thái đều cùng lớn mạnh.
Khi sự lật đổ của người Assyria đánh dấu chấm dứt giai đoạn bất ổn ở
Babylon và thế giới Babylon chuyển thành chính quyền trung ương dưới
hình hài Đế quốc Tân Babylon, đạo Do Thái và đạo thờ lửa giành nhau đặc
quyền thiết lập giáo hội chung trong khuôn khổ chính trị này.
