này, chính Phật giáo đã lôi kéo được địa phận xa xôi hẻo lánh nhưng rộng
lớn của thế giới Hy Lạp thời hậu Alexander.
Tuy nhiên, đến khi trải qua biến đổi to lớn từ triết học cũ của các môn
đồ cũ của Siddhārtha Gautama
sang tôn giáo mới của phái Đại thừa,
Phật giáo mới phản pháo thành công.
“Phái Đại thừa thật sự là tôn giáo mới, khác xa Phật giáo sơ
khai tới mức nó thể hiện nhiều điểm giao với tôn giáo Bà La Môn
sau này… Người ta chưa nhận thức đầy đủ cuộc cách mạng triệt
để nào đã biến đổi Phật giáo khi tinh thần mới đạt đến chỗ hoàn
thiện vào những thế kỷ đầu sau CN. Chúng ta thấy lời giáo huấn
vô thần mang tính triết lý về con đường đi đến giải thoát cuối
cùng trong tuyệt diệt và thờ tại tâm đấng sáng tạo ra con người –
chúng ta thấy nó bị thế chỗ bằng đấng tối cao, bao quanh là vô số
thánh thần; tôn giáo mang tính sùng đạo cao độ, chuộng nghi
thức và biên chép, với lý tưởng cứu rỗi linh hồn của muôn loài,
cứu rỗi bằng ơn Đức Phật và Bồ tát, cứu rỗi không nằm trong
tuyệt diệt, mà nằm trong sự sống vĩnh hằng – lịch sử tôn giáo chỉ
mới vừa chứng kiến sự cắt đứt giữa cái cũ và cái mới trong giới
hạn của điều tiếp tục đòi hỏi sự truyền lại từ cùng một người sáng
lập tôn giáo”.
Phật giáo đạt tới thời kỳ rực rỡ nhất ở đông bắc thế giới Hy Lạp thực
chất là “tôn giáo cao cấp” của Ấn Độ so với các tôn giáo cùng thời khác
đang xâm lấn xã hội Hy Lạp. Tôn giáo cá nhân mang nét đặc trưng rõ rệt
của phái Đại thừa có nguồn gốc từ đâu? Chất men mới làm thay đổi sâu sắc
tinh thần Phật giáo xa lạ với nét đặc trưng bản xứ của triết học Hy Lạp và
Ấn Độ. Nó là thành quả của tầng lớp bị trị quốc nội Ấn Độ hay là tia lửa
bắt cháy từ ngọn lửa Syria đã nhen nhóm đạo thờ lửa và đạo Do Thái? Có
thể viện dẫn bằng chứng biện hộ cho một trong hai quan điểm trên, song
chúng ta không thật sự rơi vào thế phải chọn lựa giữa chúng. Chỉ cần nói
rằng khi Phật giáo ra đời, lịch sử tôn giáo trong xã hội Ấn Độ đi theo con
đường giống như xã hội Syria.
