triển quá lớn tới mức từ lâu chúng đã lan khắp xã hội nguyên thủy. Đi bất
cứ đâu, chúng ta cũng không thể khám phá ra xã hội nguyên thủy nào thoát
hẳn khỏi ảnh hưởng của nền văn minh khác. Ví dụ, năm 1935, người ta
phát hiện ra xã hội chưa ai biết tới ở Papua,
xã hội này nắm giữ kỹ
thuật canh tác nông nghiệp vốn xưa kia thuộc sở hữu của nền văn minh vô
danh nào đó.
Ảnh hưởng lan tràn của các nền văn minh còn lại của thế giới nguyên
thủy làm cho chúng ta phải chú ý khi đánh giá hiện tượng này dưới góc độ
xã hội nguyên thủy. Còn như xem xét nó dưới góc độ nền văn minh, chúng
ta sẽ chẳng mấy ấn tượng trước sức suy yếu của ảnh hưởng này. Ngay sau
khi phát hiện ra ảnh hưởng của nghệ thuật Hy Lạp ở nước Anh vào thế kỷ
cuối trước CN hoặc trên quan tài bằng đá được chạm khắc ở Afghanistan
vào thế kỷ đầu sau CN, chúng ta thấy đồng tiền của người Anh nom như
bức tranh biếm họa gốc Macedonia và quan tài bằng đá của người
Afghanistan là sản phẩm kém chất lượng của “ngành đồ họa phục vụ
thương mại”.
Sức mê hoặc đã khơi dậy tài bắt chước; trong quá trình phát triển của
nền văn minh, sức mê hoặc được thiểu số sáng tạo vận dụng đã giữ cho căn
nhà khỏi bị những người láng giềng tấn công và chia cắt – những người
láng giềng này là xã hội nguyên thủy. Ở bất cứ nơi nào nền văn minh đang
phát triển tiếp xúc với xã hội nguyên thủy, thiểu số sáng tạo sẽ thu hút tài
bắt chước của mình và của đa số không sáng tạo. Nhưng nếu đây là mối
quan hệ bình thường giữa nền văn minh và xã hội nguyên thủy, thì miễn là
nền văn minh đang phát triển, sự thay đổi sâu sắc sẽ bắt đầu khi nền văn
minh sụp đổ và tan rã. Thiểu số sáng tạo từng giành được lòng trung thành
tự nguyện nhờ tài mê hoặc được thay bằng thiểu số thống trị chuyên dựa
vào vũ lực. Những bộ tộc nguyên thủy láng giềng không còn bị mê hoặc
nữa; những môn đệ hèn kém của nền văn minh đang phát triển từ bỏ địa vị
môn đệ và trở thành tầng lớp bị trị ngoại quốc. Dẫu “nằm trong” nền văn
minh giờ đây bị sụp đổ, nhưng họ không còn “thuộc về” nó nữa.
